Wiele podróżował, w roku 1825 na Krym razem z Adamem Mickiewiczem (który miał wówczas romans z jego siostrą, Karoliną Sobańską), z którym później w 1830 roku spotkał się w Rzymie i wzbudził w nim zachwyt opowiadaniami z życia staroszlacheckiego, czym zainspirował go do pomysłu stworzenia Pana Tadeusza[4].
Ideolog „koterii petersburskiej” – grupy konserwatystów głoszących potrzebę utrzymania stosunków feudalnych i podporządkowania Rosji. W latach 1850–1856 urzędnik do specjalnych poruczeń namiestnika carskiego Iwana Paskiewicza oraz redaktor lojalistycznego Dziennika Warszawskiego od 1851.
Twórczość literacka
Rzewuskiego uważa się za twórcę tzw. gawędy szlacheckiej zapoczątkowanej zbiorem Pamiątki Soplicy, w której powołał do życia postać szlachcica-gawędziarza Seweryna Soplicy, cześnikaparnawskiego, uczestnika konfederacji barskiej i obserwatora życia ostatnich lat Rzeczypospolitej. Pamiątki Soplicy odznaczają się oryginalnością pomysłu, doskonałym wczuciem w atmosferę tradycji i humorem. Jest to cykl opowieści o barwnych postaciach kultury szlacheckiej, przede wszystkim o sławnym księciu Radziwille Panie Kochanku oraz klice jego tzw. klientów. Uważa się je za "arcydzieło polskiej literatury"[5].
Początkowo swoje gawędy szlacheckie Rzewuski wygłaszał w salonach emigracyjnych, jednak dzięki zachętom Mickiewicza zaczął je spisywać jesienią 1830 roku w Rzymie i wydawać w prasie[4]. Ich książkowe niepełne wydanie ukazało się w 1839[6] w Paryżu.
Pod wpływem Pamiątek Soplicy Rzewuskiego Mickiewicz napisał w latach 1832-1834 Pana Tadeusza, w którym głównym bohaterom nadał zaczerpnięte od Rzewuskiego nazwisko Soplica, a ich dworek nazwał Soplicowo. Czarowi gawęd ulegli także Sienkiewicz i Teodor Jeske-Choiński oraz inni twórcy.
Kontynuacją Pamiątek były niewydane za życia autora Uwagi o dawnej Polsce przez starego szlachcica.
Drugim ważnym dziełem literackim Henryka Rzewuskiego jest 3-tomowa powieść Listopad, która ukazała się w latach 1845–1846[7]. Powieść zawiera świetny obraz społeczeństwa polskiego w końcu XVIII wieku, o mistrzowskich charakterystykach postaci i o wysokim artyzmie budowy i stylu. Listopad porusza wiele wątków zarysowanych w Pamiątkach, zawiera jednak bardziej gorzki obraz tradycji i obyczajów polskich, które uległy wypaczeniu i straciły swój pozytywny wpływ[8].
Pomimo skrajnie różnych ocen, Listopad uważany jest za „najlepszą polską powieść historyczną przed dziełami Henryka Sienkiewicza, co więcej, uważany jest za najbardziej interesującą na gruncie polskim interpretację walterscottyzmu”[5].
Podobnie gorzki wydźwięk mają Mieszaniny obyczajowe, wydane w 1841 roku, w których Rzewuski przedstawił krytyczny obraz współczesnego mu społeczeństwa polskiego[9].
Ponadto Rzewuski wydał cztery powieści historyczne (Zamek krakowski, Adam Śmigielski, Rycerz Lizdejko, Zaporożec), powieść alegoryczno-polityczną (Paź złotowłosy), wielotomową powieść w formie fingowanego pamiętnika (Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego) oraz szereg interesujących, stylizowanych na gawędy opowiadań i artykułów publicystycznych.
Mieszaniny obyczajowe (1841–1843)[12][13] pod pseudonimem Jarosza Bejły
Listopad: romans historyczny z drugiej połowy XVIII wieku (1845–1846)[14][7], 3-tomowa powieść, wiele wydań, wyd. kryt. K. Wojciechowskiego, 1923, Biblioteka Narodowa; przekłady w językach: czeski, ros., niem., ang.,
↑Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa 1980, s. 428.
↑Ludwik Hass, Wolnomularstwo w Europie środkowo-wschodniej w XVIII i XIX wieku, 1982, s. 301.
↑ abAndrzejA.WaśkoAndrzejA., "Pamiątki Soplicy" na tle programowych wypowiedzi Henryka Rzewuskiego; Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 82/1, 60-85, 1991.brak strony (książka)
↑Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego. Od roku 1786 do 1815. T. 1 ogłoszone przez Henryka Rzewuskiego, wyd. 1857 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
↑Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego. Od roku 1786 do 1815. T. 2 ogłoszone przez Henryka Rzewuskiego, wyd. 1857 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
↑Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego. Od roku 1786 do 1815. T. 3 ogłoszone przez Henryka Rzewuskiego, wyd. 1857 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
↑Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego. Od roku 1786 do 1815. T. 4 ogłoszone przez Henryka Rzewuskiego, wyd. 1857 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
↑Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego. Od roku 1786 do 1815. T. 5 ogłoszone przez Henryka Rzewuskiego. wyd. 1857 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
↑LucjanL.SiemieńskiLucjanL., Roztrząsania i poglądy literackie, 1869 [dostęp 2022-11-13](pol.).
↑Próbki historyczne. Dzieło pośmiertne hr. Henryka Rzewuskiego, wyd. 1868 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-07].
Bibliografia
Andrzej Ślisz: Henryk Rzewuski. Życie i poglądy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.brak strony w książce
Linki zewnętrzne
Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego – tekst online