Gwara kujawskagwara charakterystyczna dla mieszkańców Kujaw.

Cechy gwary

  • Staropolskie pochylone „a” (å) przeszło w „o”, np. białybioły, żadenżodyn.
  • Wymowa nosowego „ą” różni się od ogólnopolskiej, gdzie brzmi jak nosowe „u” („ų”); dlatego też słowa takie jak sprzątać można wypowiedzieć w dwojaki sposób: sprzuntać lub sprzųtać.
  • „ę” jest w wyrazach zastępowane nosowym „i” („į”) lub „y” („y̨”), np. zymby (zy̨by), winkszy (wįkszy), pinć (pįć), rynka (ry̨ka).
  • Samogłoska „o” na początku wyrazów uległa procesowi labializacji, zmieniając się prawie zawsze w „u̯o”, np. u̯okna, u̯obirać, u̯osimdziesiąt. Z kolei w środku wyrazu przechodzi w „ó”, np. kómuna, dóm.
  • Labializacja dotyczy też częściowo samogłoski „u” (ᵘ̯urząd, ᵘ̯uprać, itp.)
  • Występuje uproszczenie grup spółgłoskowych w wyrazach takich, jak dłuższy [wym. dłuszy], niższy [niszy], wyższy [wyszy], durszlak [duszlak].
  • W odmianie wyrazów rodzaju męskiego przez liczbę mnogą używa się wyłącznie formy żeńsko–rzeczowej, np. te pracowite chłopy.
  • Druga osoba liczby mnogiej czasownika ma końcówkę –ta – pochodzi ona ze staropolszczyzny, gdzie oznaczała pierwotnie zwrot do dwóch osób (pozostałości liczby podwójnej).
  • Tryb rozkazujący czasownika pierwszej osoby liczby mnogiej różni się od języka ogólnopolskiego końcówką –ma, np. bydźma, idźma, kupma, róbma. Natomiast druga osoba liczby pojedynczej ma końcówkę –ej w przypadku czasowników kończących się w bezokoliczniku na –ać, np. dej, grej, sprzedej, minszej.
  • W pochodnych czasownika „iść” głoska „j” jest zastępowana przez „n”, rzadziej „ń”. Przykłady: dondę, zandziesz, przyndzim, u̯odyńdź.
  • Czasowniki pleć i mleć odmieniaja się w charakterystyczny dla gwary kujawskiej sposób:
    • W czasie teraźniejszym „ie” zmienia się w „y” (myle, pyle);
    • W czasie przeszłym używa się ich w formie mylił, pylił itd.
  • Końcówka bezokolicznika –eć jest zamieniana na –ić (np. wiedzić, siedzić) lub –yć (np. słyszyć).
  • Bezokoliczniki „bać się” i „stać” mają formę „boić się” i „stoić”. W związku z tym formy czasu przeszłego są odpowiednio inne: bojołym się, stojała, bojeli się itd.
  • Zamiana końcówek wyrazów:
    • –ej na –y lub –i, np. złej (ręki) – zły (rynki), klei (papier) – klii (papiur) oraz –ie(–) na –i(–), –ji(–): wiemwim, pierwsipjirsi (pozostałości po staropolskim é);
    • –aj na –ej: dajdej, wczorajwczorej, także kupkupej (bezokol. kupać);
    • –mi na –my (narzędnik liczby mnogiej): „Idę do kobity z ładnymy kwiatamy”. (Cecha charakterystyczna dla dialektu mazowieckiego.)
  • Zanik końcówki –az na rzecz –o w wyrazach: teroteraz, zarozaraz.
  • Nazwy potomstwa zwierząt domowych i gospodarskich są zaopatrzone w przyrostek –ok: kurczok, kociok, koziok, psiok, źrybok, cielok, ale też świniok (osobnik dorosły).
  • Liczne zapożyczenia z języka niemieckiego, np. festmocno, rychtychprawdziwie, dubeltowypodwójny, jotak.
  • Zaimki osobowe: jo, ty, ón, óna, to, my, wy, óni, óne.
  • Zmiany znaczenia niektórych czasowników w stosunku ogólnego języka polskiego np. czekaj w gwarze oznacza to samo co uciekaj, przesuń się, ustąp.
  • Inne charakterystyczne dla gwary słownictwo:
    • latoś – w tym roku,
    • na sage/szage – na ukos lub na skróty,
    • w kusa – biegiem,
    • chynchy – krzaki,
    • wor – gorące,
    • wazówka – łyżka do zupy,
    • drobka/drabka – drabina,
    • ćmok – ciemno,
    • gora – ognisko,
    • patyk – szopa (pomieszczenie gospodarcze),
    • sklep – piwnica,
    • kworta – pojemnik na wodę z jednym uchem.

Zobacz też


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się