ResponseEve, a responsive template by SiGa

	Wartość odżywcza
	Gruszki
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: o ile nie zaznaczono inaczej; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Grusza pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	grusza
Gatunek	grusza pospolita
	Nazwa systematyczna
	Pyrus communis L.; Sp. pl. 1:479, 2:1200. 1753
Synonimy
	Pirus communis L.;
	Pirus communis L.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Grusza pospolita^[4], grusza domowa^[5], grusza uprawna^[6] (Pyrus communis L.) – gatunek drzewa z rodziny różowatych. Wielopostaciowy kompleks mieszańców kilku gatunków europejskich^[5]^[6]. W jego powstaniu brały udział m.in.: grusza polna (dzika, ulęgałka) P. pyraster, oliwnikowa P. elaeagrifolia, wierzbolistna P. salicifolia, syryjska P. syriaca^[6]. Jej odmiany uprawne (ok. 5000), otrzymane w wyniku krzyżowań międzygatunkowych i długotrwałej selekcji są powszechnie uprawiane jako rośliny sadownicze i nazywane są gruszami zachodnimi lub europejskimi^[7]. Ze względu na długą historię uprawy, dziczenie z upraw i krzyżowanie się wsteczne z gruszą polną (dające mieszańca P. ×amphigenea), grusza pospolita i jej mieszańce rosną także w stanie dzikim i są na tyle częste, że najwyraźniej doprowadziły do rozmycia genetycznego pierwotnej gruszy polnej (dzikiej), przynajmniej na obszarze Polski^[8]^[6].

Morfologia

Pokrój: Drzewo osiągające wysokość do 20 m, o koronie piramidalnej, u starszych drzew kopulastej. Żyje do 300 lat^[9].
Pędy: Gałązki sztywne, lekko łukowate, młode żółtawozielone, starsze ciemniejsze. Pączki nieowłosione, stożkowate, ostro zakończone, ustawione skrętolegle – pojedynczo, lub rzadziej po dwa obok siebie. U dziko rosnących form na młodych okazach występują liczne i mocne ciernie, na starszych okazach ciernie są nieliczne. U hodowanych odmian gruszy brak cierni.
Kora: U starszych drzew spękana i złuszczająca się w dość regularne prostokąty, szaroczarna.
Drewno: Czerwonobrązowego koloru, średniociężkie, twarde, nie zróżnicowane na biel i twardziel. Słoje przyrostu rocznego wyraźnie widoczne. Łatwe w obróbce mechanicznej.
Liście: Połyskujące, nieco skórzaste, szpiczastojajowate, sztywne, drobno piłkowane, o ogonkach prawie tej długości co blaszka. Ulistnienie skrętoległe. U form dzikich długość blaszki liściowej 2–6 cm. Za młodu liście nieco owłosione, potem nagie.
Kwiaty: W baldachokształtnych gronach. Kielich 5-działkowy, korona złożona z 5 okrągłych płatków białego koloru. Pręciki liczne z czerwonawymi pylnikami, jeden słupek z 5 szyjkami. Kwitnie na początku maja, równocześnie z rozwojem liści.
Owoc: Tzw. owoc jabłkowaty, gruszkowatego kształtu powyżej 3 cm średnicy, na długiej szypułce (do 5 cm), zawierający w środku miąższu kilka ciemnobrązowych, płaskich nasion (pestek)^[10]. U dzikich form owoc ma kolor od zielonego do żółtego, czasami czerwony, lub z czerwonym rumieńcem. Jest twardy, bardzo cierpki i zawiera dużo komórek kamiennych. Owoce te są jadalne, ale dopiero po tzw. uleżeniu. Owoce uprawianych odmian są duże, słodkie, bardzo soczyste i bardzo smaczne.

Ekologia

Dzika forma rośnie przeważnie na polach i miedzach, przy drogach. Jest gatunkiem synantropijnym; w Polsce trwale zadomowionym – dziką gruszę spotkać można czasami również w lasach i zaroślach.

Zastosowanie

Roślina uprawna: wyhodowane w wyniku krzyżówek międzygatunkowych i selekcji formy są powszechnie uprawiane, jako rośliny sadownicze, w ogromnej liczbie odmian.
Sztuka kulinarna: owoce są jadalne, lecz rzadko spożywane. Świeże są twarde i cierpkie. Owoce gatunku, nazywane popularnie ulęgałkami, nadają się do bezpośredniego spożycia po kilkutygodniowym „uleżeniu się” w czasie którego dochodzi do fermentacji^[7]. Można z nich wytwarzać napoje alkoholowe (wódki i nalewki), choć są mało popularne. Natomiast popularne w konsumpcji i przetwórstwie są owoce odmian uprawnych pochodzących od P. communis^[7].

Drewno jest używane do wyrobu przyrządów kreślarskich, instrumentów muzycznych (fortepiany), części maszyn, w meblarstwie, do produkcji sklejki, boazerii, na intarsje, łoża broni myśliwskiej, matryce w drzeworytnictwie oraz w rzeźbiarstwie.
Roślina lecznicza: ze względu na wysoki poziom kwasów fenolowych (np. kwas chlorogenowy, kwas ferulowy, kwas syryngowy), owoce gruszy mają wpływ na niższe prawdopodobieństwo występowania chorób przewlekłych, tj. cukrzyca, choroby układu krążenia, choroby neurodegeneracyjne^[14].

Uprawa

Historia uprawy: Grusza uprawiana jest prawdopodobnie od początków osadnictwa. Na pewno uprawiano ją już w starożytnej Helladzie. Uprawiane w sadach formy gruszy zostały wyhodowane poprzez wielokrotne krzyżowanie wielu gatunków europejskich i azjatyckich grusz, głównie: gruszy pospolitej (Pyrus communis), gruszy śnieżnej (Pyrus nivalis), gruszy usuryjskiej (Pyrus ussuriensis) i gruszy chińskiej (Pyrus serotina). Miejscem ich pochodzenia jest Zakaukazie^[7].
Wymagania: Uprawne odmiany gruszy wymagają głęboko uprawionej gleby, przepuszczalnej, żyznej i zasobnej w składniki mineralne. W górskich terenach powinny być zasłonięte od wiatrów^[7].

Uprawa przydomowa: Mało popularna w Polsce ze względu na obawy co do ogromu drzew. W ostatnich latach wprowadzono jednak wiele odmian na podkładkach skarlających, dzięki czemu można uzyskać owoce na drzewkach 1,8 do 2,5 m wysokości. Ważne jest utrzymanie prostopadłych do przewodnika odgałęzień (zapobiega to łamaniu się gałęzi bocznych pod obciążeniem owoców), poprzez obciążanie odrostów bocznych ciężarkami zawieszonymi na 2/3 długości oraz cięcie odrostów 2 rzędu na 3 oczko od pędu bocznego^[7]. Miejsca przeznaczone pod uprawę powinny być zasłonięte od wiatrów i ciepłe.
Choroby

choroby wirusowe: jamkowatość pnia gruszy, kamienistość miąższu gruszek, mozaika pierścieniowa gruszy, pęcherzykowaty rak kory gruszy, żółtaczka nerwów liści gruszy
wywołane przez bakterie i fitoplazmy: bakteryjna brązowa plamistość liści gruszy, bakteryjna zgnilizna gruszek, guzowatość korzeni, włosowatość korzeni, rak bakteryjny drzew owocowych, zamieranie gruszy, zaraza ogniowa
choroby wywołane przez lęgniowce i grzyby: alternarioza drzew ziarnkowych, antraknoza owoców, biała plamistość liści gruszy, biała zgnilizna korzeni, brązowa plamistość gruszy, brunatna plamistość liści gruszy, fuzarioza drzew ziarnkowych, gruzełek cynobrowy, opieńka miodowa, parch gruszy, pęcherzykowata plamistość liści gruszy, rak drzew owocowych i zgnilizna owoców, rak kory drzew ziarnkowych, rdza gruszy, srebrzystość liści, szara pleśń, werticilioza drzew i krzewów owocowych, zamieranie kwiatów gruszy, zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych, rak kory drzew owocowych, zgorzel pędów drzew owocowych, zgorzel powierzchniowa kory drzew ziarnkowych
inne: nekroza kory gruszy, szorstkość kory gruszy (patogeny nieznane)^[15].

Najstarsze drzewa

Najstarsza w Polsce grusza rośnie w miejscowości Nekla koło Wrześni (woj. wielkopolskie). Ma wysokość 18 m i obwód 329 cm (2005 r.). Jej wiek w 1992 obliczony został na 192 lata^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
↑ Pyrus communis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 245. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 244. ISBN 83-01-12099-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Grzegorz Łysiak: Uprawa i odmiany gruszy. Warszawa: Hortpress, 2006, s. 156. ISBN 83-89211-18-1.
↑ J. Dolatowski, J. Nowosielski, W. Podyma, M. Szymanska, M. Zych. Molecular studies on the variability of Polish semi-wild pears (Pyrus) using AFLP. „Journal of Fruit and Ornamental Plant Research”. 12, 2004.
↑ ^a ^b Cezary Pacyniak: Najstarsze drzewa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo PTTK Kraj, s. 103. ISBN 83-7005-199-5.
↑ Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
↑ HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 611, ISBN 978-83-200-5311-1 .
↑ ^a ^b USDA Food Composition Databases.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ JoanaJ. Salta JoanaJ. i inni, Phenolic composition and antioxidant activity of Rocha pear and other pear cultivars – A comparative study, „Journal of Functional Foods”, 2 (2), 2010, s. 153–157, DOI: 10.1016/j.jff.2010.02.002, ISSN 1756-4646 [dostęp 2023-10-09] .
↑ ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).

[iucn-3] Pyrus communis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[Rutkowski13-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 245. ISBN 978-83-01-14342-8.

[seneta-6] Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 244. ISBN 83-01-12099-1.

[gl-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Grzegorz Łysiak: Uprawa i odmiany gruszy. Warszawa: Hortpress, 2006, s. 156. ISBN 83-89211-18-1.

[8] J. Dolatowski, J. Nowosielski, W. Podyma, M. Szymanska, M. Zych. Molecular studies on the variability of Polish semi-wild pears (Pyrus) using AFLP. „Journal of Fruit and Ornamental Plant Research”. 12, 2004.

[pacyniak-9] Cezary Pacyniak: Najstarsze drzewa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo PTTK Kraj, s. 103. ISBN 83-7005-199-5.

[bs-10] Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.

[11] HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 611, ISBN 978-83-200-5311-1 .

[USDAfcd-12] USDA Food Composition Databases.

[IOM-infobox-13] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[14] JoanaJ. Salta JoanaJ. i inni, Phenolic composition and antioxidant activity of Rocha pear and other pear cultivars – A comparative study, „Journal of Functional Foods”, 2 (2), 2010, s. 153–157, DOI: 10.1016/j.jff.2010.02.002, ISSN 1756-4646 [dostęp 2023-10-09] .

[slow-15] ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[12]

[11]

[13]

[14]

[15]

ResponseEve, a responsive template by SiGa

Morfologia

Ekologia

Zastosowanie

Uprawa

Najstarsze drzewa

Przypisy

Witaj

Źródło

Odsyłacze

Podziel się