Goździk (Dianthus L.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 300[5], według Plants of the World Online – 344[4] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje niemal cały Stary Świat (bez Australii). W Polsce rośnie lub rosło w stanie dzikim 14 gatunków.
Liczne goździki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych, ale też m.in. na kwiaty cięte. Goździk ogrodowyD. caryophyllus jest źródłem olejku eterycznego używanego w kosmetykach[5].
Nazwa dianthus powstała z greckich słów dios – bóg i anthos – kwiat, w nawiązaniu do pięknego (nieziemskiego) wyglądu i zapachu tych roślin[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Centrum zróżnicowania rodzaju stanowi strefa śródziemnomorska – południowa Europa, północna Afryka i zachodnia Azja[7]. Tylko w Europie występuje 115 gatunków z tego rodzaju[5]. W Azji zasięg rodzaju obejmuje niemal cały kontynent po Półwysep Arabski i Indyjski oraz Wietnam na południu[4]. W Chinach rośnie 16 gatunków[7]. Jeden z gatunków rosnących w północnej Azji przekracza Cieśninę Beringa i rośnie jako jedyny rodzimy przedstawiciel rodzaju w Ameryce Północnej – na Alasce i w Jukonie[4][6]. Pojedyncze gatunki rosną we wschodniej Afryce (Etiopia i Erytrea) oraz na południu tego kontynentu (od Zairu i Tanzanii na południe)[4][7].
Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w Ameryce Północnej i Południowej, na Hawajach i Nowej Zelandii[6][4].
W Polsce dwa gatunki z tego rodzaju mają status wymarłych[8]:
Występują we florze Polski jako gatunki rodzime lub dziczejące[8]:
Pierwsza nazwa naukowa w ujęciu listy roślin naczyniowych Polski[8], druga według The Plants of the World (jeśli jest odmienna)[4]
Naprzeciwległe, u nasady połączone w pochwę liściową. Dolne ogonkowe, górne siedzące. Blaszka jest zawsze jednożyłkowa, równowąska do jajowatej, o końcu zaostrzonym[6].
Pojedyncze lub zebrane w szczytowe wierzchotki, w niektórych gatunków mocno skupione. Przysadki nieobecne lub wyrastające parami, zielone lub błoniaste. Działki kielicha zrośnięte w zieloną lub czerwonawą rurkę o 20–60 żyłkach. Szczytowe ząbki trójkątne lub lancetowate, zawsze krótsze od rurki, na brzegach błoniaste, białe lub czerwonawe, poza tym zielone lub czerwonawe, z 3–8 żyłkami. Płatki korony zwykle czerwone lub różowe, u niektórych gatunków białe, z wyraźnym paznokciem. Łatka płatka zwykle ząbkowana lub frędzlowato postrzępiona do połowy długości. Pręcików 10, z miodnikami u nasady nitek. Słupek z jednokomorową zalążnią i dwiema nitkowatymi szyjkami, zakończonymi wąskimi znamionami[6].
Liczne goździki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych, ale też m.in. na kwiaty cięte. Do 2017 wyhodowano ok. 27 tys. odmian tych roślin. Goździk ogrodowyD. caryophyllus jest źródłem olejku eterycznego używanego w kosmetykach. Dawniej niektóre gatunki dodawano przy warzeniu piwa[5].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefgDianthus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-30].
↑ abcdDavid J.D.J.MabberleyDavid J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 90, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
↑ abcdefgRichard K. Rabeler, Ronald L. Hartman: Dianthus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-10-01]. (ang.).
↑ abcLu Dequan; Nicholas J. Turland: Dianthus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-30].
↑ abcZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 70, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Pawlikowski P.: Dianthus campestris (Caryophyllaceae), a species new to Poland. W: Polish Botanical Journal, 53(1), 2008
↑Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Dianthus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28]. (ang.).
↑Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.brak strony w książce