Najdalszy zasięg państwa Ghaznawidów pod koniec panowania Mahmuda (998 - 1030)

Ghaznawidzi – dynastia pochodzenia tureckiego, panująca od 977 do 1186 roku na terenach dzisiejszego Afganistanu i północnych Indii, a w okresie największej potęgi także we wschodnim Iranie i Azji Środkowej.

Minaret Masuda III (1099–1115) w Ghazni

Początki państwa Ghaznawidów wiążą się z osobą wodza Samanidów Alptigina (zm. 963), który po śmierci emira Abd al-Malika (954 – 961) musiał uciekać przed swoimi politycznymi przeciwnikami i na skraju emiratu założył państwo z ośrodkiem w Ghaznie. Czwartym spośród kolejno wybieranych spośród jego ghulamów następcą Alptigina był Sebüktigin (977 – 997), właściwy założyciel dynastii. Udało mu się rozszerzyć swoją władzę na terytorium dzisiejszego Afganistanu, a za pomoc udzieloną emirowi Samanidów Nuhowi Ibn Mansurowi (976 – 997) w stłumieniu buntu jego dowódców, Abu Alego Simdżuriego i Faʾika, uzyskać dla swojego syna Mahmuda (998 – 1030) namiestnictwo Chorasanu. Wykorzystując upadek Samanidów Mahmud przestał uznawać ich zwierzchność i ostatecznie podzielił się ich terytoriami z Karachanidami, ustanawiając granicę pomiędzy obu państwami na Amu-darii[1]. W trakcie siedemnastu wypraw na Indie w latach 1002–1026 Mahmud przyłączył do Ghazny Pendżab i zdobył gigantyczne łupy wdzierając się w głąb doliny Gangesu i plądrując takie miasta jak stolica Pratiharów Kanaudź, oraz wielkie ośrodki hinduizmu Mathura i Somnath[2]. Dzięki tym działaniom Mahmud zdobył sobie w całym świecie islamu opinię wielkiego wojownika dżihadu przeciwko niewiernym, lecz jego cele miały raczej charakter świecki i sprowadzały się do zagarnięcia jak największej zdobyczy, a nie nawrócenia Hindusów na islam czy poszerzenia jego terytorium[3]. Wyprawy na Indie nie przeszkodziły Mahmudowi w zwycięskich wojnach z Karachanidami oraz zagarnięciu Sistanu w roku 1003, Chorezmu w roku 1017 i pod pretekstem antyszyickiej krucjaty należącego do Bujidów Reju w roku 1029[4]. Mahmud przedstawiał się bowiem jako żarliwy sunnita, składający kalifowi sprawozdania i dary po każdej wyprawie, w zamian za co otrzymał od tego ostatniego szereg honorów, w szczególności zaś tytuł sułtana[5][6]. Dzięki bezustannym kampaniom udało mu się stworzyć „najpotężniejsze i najrozleglejsze imperium znane światu muzułmańskiemu od szczytowego okresu kalifatu Abbasydów[6].

Jego syn Masud (1030 – 1041) musiał jednak stawić czoła inwazji koczowniczych Oguzów, działających pod przywództwem rodu Seldżukidów. Ich bezustanne rajdy rujnowały rolnictwo i handel Chorasanu, a bezowocne oczekiwanie na skuteczną ochronę armii Ghaznawidów doprowadziło takie miasta jak Merw, Rej czy Niszapur do poddania się Seldżukom w latach 1036–1037[6]. W roku 1040 Masud poniósł katastrofalną klęskę w walce z Seldżukami w bitwie pod Dandankanem, która rozstrzygnęła nie tylko o ostatecznej utracie Chorasanu, ale wydawała się wręcz zagrażać istnieniu Ghaznawidzkiego państwa. Sytuację udało się nieco ustabilizować synowi Masuda Maududowi (1041 – 1050). Wraz z utratą na rzecz Seldżuków Balchu w roku 1059 Ghaznawidzi zostali ostatecznie odcięci od Azji Środkowej i sułtan Ibrahim (1059 – 1099) uznał zdobycze Oguzów, zawierając z nimi pokój[7]. Jego czterdziestoletnie panowanie było okresem stabilizacji opartego teraz jedynie na terytoriach dzisiejszego wschodniego Afganistanu i północno-zachodnich Indii przeobrażonego państwa Ghaznawidów. Położone na skraju irańskiego świata nadal było ono wystarczająco potężne by kontaktować się z Wielkimi Seldżukami na zasadach równości. Schyłek dynastii rozpoczął się wraz z panowaniem Bahramszaha (1117 – 1157), który zawdzięczał tron interwencji Wielkiego Seldżuka Sandżara (1118 – 1157) i musiał mu płacić wysoki trybut. Po roku 1146 wdał się on w wojnę z niedawno uniezależnioną od Ghaznawidów afgańską dynastią Ghurydów, która mimo początkowych sukcesów skończyła się dla niego katastrofalną klęską i splądrowaniem Ghazny w roku 1150 lub 1151. Ostatecznie Ghaznawidzi utracili Ghaznę ok. roku 1160 i musieli przenieść stolicę do Lahaur. Od tego momentu panowali już tylko w Pendżabie, zanim ich terytoria nie zostały całkowicie wchłonięte przez Ghurydów w roku 1186[6][8].

Etos Ghaznawidzkiego państwa był ortodoksyjnie sunnicki, z sułtanami hołdującymi hanafickiej szkole prawa[6]. Mimo tureckiego pochodzenia „w rezultacie pierwotnego zaangażowania Sebüktigina i Mahmuda w sprawy Samanidów i Samanidzkie środowisko kulturalne dynastia całkowicie się spersjanizowała, tak że w praktyce nie można uznawać jej panowania za obce”[3]. Za panowania Ghaznawidów kwitła perska liryka dworska, z takimi wybitnymi przedstawicielami jak Onsuri, Farrochi i Manuczehri. Rozwijała się także historiografia, zarówno pisana w języku arabskim (Utbi), jak i perskim (Gardizi i Bajhaki). Nie ceniono natomiast filozofii. Na dworze Mahmuda przebywał słynny uczony Biruni, lecz sułtan poważał go jedynie jako astrologa[9].

Lista władców

Pierwsi czterej władcy to kolejno wybierani spośród stronników Alptigina gubernatorzy Ghazny.

Przypisy

  1. Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 200–204. ISBN 83-88938-32-0.
  2. Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 156–157. ISBN 83-7441-970-3.; Jan Kieniewicz: Historia Indii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1985, s. 220, 230. ISBN 83-04-01896-9.
  3. a b Ehsan Yarhsater: Iran (2)Iran in the Islamic Period (651-1980s) FORMATION OF LOCAL DYNASTIES. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2010-05-02]. (ang.).
  4. Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 95, 157. ISBN 83-7441-970-3.; Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978, s. 412.
  5. Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 303. ISBN 83-01-10988-2.
  6. a b c d e C. Edmund Bosworth: GHAZNAVIDS. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2010-05-19]. (ang.).
  7. Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 218, 221–223. ISBN 83-88938-32-0.; Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 160–161. ISBN 83-7441-970-3.
  8. Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 161–162. ISBN 83-7441-970-3.
  9. Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003, s. 14, 219–220. ISBN 83-88938-32-0.; Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, s. 226 i 228. ISBN 83-7441-970-3.

Bibliografia

  • Bobodżan Gafurow: Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1978.
  • Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2.
  • Jerzy Hauziński: Irańskie intermezzo. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. ISBN 83-7441-970-3.
  • Jan Kieniewicz: Historia Indii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1985. ISBN 83-04-01896-9.
  • Bogdan Składanek: Historia Persji. T. 2, Od najazdu Arabów do końca XV wieku. Warszawa: Dialog, 2003. ISBN 83-88938-32-0.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się