 |
Ten artykuł od 2018-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Geopolityka – termin wprowadzony w 1916 r. przez szwedzkiego teoretyka państwa, Rudolfa Kjelléna, odnoszący się do zależności zagadnień geograficznych i politycznych[1].
Termin „geopolityka” może mieć co najmniej pięć znaczeń:
Subdyscyplinami geopolityki są:
Geopolityka narodziła się pod koniec XIX wieku. Termin ten został użyty po raz pierwszy przez Szweda, Rudolfa Kjelléna, w artykule pt. Studier öfver Sveriges politiska gränser, opublikowanym w Sztokholmie na łamach czasopisma „Ymer” w 1899 r. Do ojców geopolityki zalicza się także: Fryderyka Ratzela, Alfreda Mahana, Halforda Johna Mackindera oraz Karla Haushofera, którzy tworzyli na przełomie XIX i XX wieku.[5]
Kjellen twierdził, że państwo nieodłącznie związane z ziemią, na której bytuje, stale współzawodniczy z sąsiadującymi państwami, chcąc zdobyć prawo do przewodzenia innymi.
Ratzel, niemiecki geograf, stworzył geopolityczne podwaliny pod niemiecką koncepcję Mitteleuropy. Powiązał ściśle dążenia polityczne z determinantem geograficznym. Mahan, amerykański admirał, stworzył koncepcję przewagi potęgi morskiej nad lądową. Jego koncepcje odnoszące się do amerykańskiej supremacji są nadal stałym elementem kształcenia oficerów i dyplomatów w Stanach Zjednoczonych.
Mackinder, brytyjski geograf, jest autorem najsłynniejszej koncepcji geopolitycznej związanej z ukutymi przez niego pojęciami: World Island (Światowa Wyspa) i Heartland (Obszar Centralny; pierwotnie Pivot Area – Obszar Osiowy). Jego zdaniem to na Światowej Wyspie (obejmującej Eurazję i Afrykę) rozgrywały się najważniejsze wydarzenia dziejowe. Na tym obszarze wyznaczył rejon krytyczny – Heartland, usytuowany w jego środkowo-północnej części. Geopolityczne prawo Mackindera sprowadzało się w skrócie do stwierdzenia: kto panuje nad Wschodnią Europą, panuje nad Obszarem Centralnym; kto panuje nad Obszarem Centralnym, panuje nad Światową Wyspą; kto panuje nad Światową Wyspą, panuje nad światem[6].
W 1943 zmodyfikował nieco swoją teorię, stwierdzając, iż morski odpowiednik Heartlandu stanowi Midland Ocean Basin, czyli basen północnego Atlantyku od Gór Skalistych w Ameryce Północnej do rzeki Wołgi na pograniczu Europy i Azji. I dopiero połączenie potencjału głównych mocarstw zarówno w ramach Heartlandu: ZSRR, Chin i Niemiec, jak i basenu północnego Atlantyku: USA, Wielkiej Brytanii i Francji spowoduje, że oba te ośrodki będą w stanie rywalizować o panowanie nad światem[7][8]. W ten sposób Mackinder przewidział, że z Heartlandu i basenu Atlantyku wyłonią się dwie potęgi: USA i ZSRR, które rozpoczną walkę o władzę nad światem, a rejonem ich starcia stanie się Płaszcz Próżni: Azja wschodnia, Indie, Bliski Wschód, Afryka Północna[9][10][11][12].
Haushofer, niemiecki generał, był twórcą koncepcji geopolitycznej zakładającej podział świata na cztery panregiony geopolityczne, rozciągające się południkowo: amerykański, niemiecki, rosyjski i japoński. Założyciel najsłynniejszego pisma geopolitycznego Zeitschrift für Geopolitik[13][14].
Ojcowie geopolityki dali początek geopolityce klasycznej, do przedstawicieli której można zaliczyć m.in.: Nicholasa Spykmana (koncepcja Rimlandu), Aleksandra de Seversky’ego czy Saula Cohena.
Własną koncepcję geopolityczną wykreował Carl Schmitt, który uznał iż „kluczem” do rozpoznania mechanizmu dziejów jest konflikt między potęgami „morskimi” (tallassokracjami) i „lądowymi” (tellurokracjami), przy czym uosobieniem potęgi morskiej miałby być legendarny „Lewiatan”, zaś lądowej – „Behemot”[15][16]. Koncepcję tę rozwinął m.in. George Modelski w swojej teorii cykli hegemonicznych.
| okres | Potęga morska | Potęga lądowa |
|---|---|---|
| ok. 1200 p.n.e. | Mykeny | Troja |
| V w. p.n.e. | Ateny | Sparta |
| 264–146 p.n.e. | Kartagina | Rzym |
| IX w. | Normanowie | Imperium Karolińskie |
| XIII–XIV w. | Wenecja | Imperium Mongołów |
| XV–XVI w. | Portugalia | Hiszpania |
| 1660–1688 | Holandia | Francja |
| 1744–1815 | Wielka Brytania | |
| 1815–1907 | Rosja | |
| 1885–1945 | Niemcy | |
| 1945–1991 | USA | ZSRR |
Alternatywną wobec powyższych koncepcję geopolityczną przedstawił rosyjski geopolityk Wieniamin Siemonow Tien-Szański (1870–1942), który wyodrębnił na powierzchni ziemi obszar „krytyczny”, między równikiem a 45 północnym równoleżnikiem. W tym obszarze zaznaczył trzy wielkie zatoki oceaniczne: europejskie Morze Śródziemne wraz z Morzem Czarnym, Morze Chińskie (Południowe i Wschodnie) wraz z Morzem Japońskim oraz Morze Karaibskie wraz z Zatoką Meksykańską. Tien-Szański uważał, iż hegemonem świata będzie ten kto będzie w stanie rządzić jednocześnie wszystkimi trzema morzami, a trzema „władcami świata” będą te trzy mocarstwa, z których każda zawładnie jednym z tych mórz. Wyróżnił też trzy rodzaje globalnych mocarstw.
W Polsce geopolityka akademicka narodziła się bardzo wcześnie, bo na przełomie XIX i XX wieku. Ojcem geopolityki polskiej był Eugeniusz Romer, którego sztandarowe dzieła takie jak Rola rzek w historii i geografii narodów (1901), czy Ziemia i państwo. Kilka uwag geopolitycznych (1939) po dziś dzień nie straciły swojej aktualności. Polska geopolityka wyłoniła się z naukowego sporu między Eugeniuszem Romerem oraz Wacławem Nałkowskim. Ten ostatni stworzył tezę badawczą o przejściowym charakterze ziem polskich, zarówno w znaczeniu komunikacyjnym, jak i kulturowym. Romer odniósł się do niej bardzo krytycznie, wskazując na pomostowy charakter ziem polskich, usytuowanych między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym.
Do akademickich geopolityków polskich zaliczają się także m.in.: Michał Janiszewski, Maria Kiełczewska, Ignacy Matuszewski, Leszek Moczulski, Jerzy Niezbrzycki (ps. Ryszard Wraga), Andrzej Piskozub, Władysław Studnicki, Leszek Sykulski, Zygmunt Wojciechowski, Tomasz Gabiś[18], Jacek Bartosiak[19].
W Polsce działa Polskie Towarzystwo Geopolityczne, Instytut Geopolityki, Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych, odbywają się zjazdy geopolityków[20].
W Krakowie od 2022 roku na Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej można studiować geopolitykę zarówno jako studia I stopnia (3 lata), albo studia II stopnia (3 lata).
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
