Geografia Czadu – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Czadu pod względem geograficznym.
Czad (fr. République du Tchad, arab. جمهوريّة تشاد, Jumhuriyat Tashad) to państwo w środkowej Afryce, graniczące od północy z Libią, od wschodu z Sudanem, od południa z Republiką Środkowoafrykańską, od południowego zachodu z Kamerunem i Nigerią, a od zachodu z Nigrem. Nazwa państwa pochodzi od jeziora Czad.
Czad jest państwem w środkowej Afryce bez dostępu do morza, leżącym częściowo na Saharze, o powierzchni całkowitej 1,3 mln km²[1] (1 284 000 km²[2]). Długość jego granic lądowych wynosi: 5145 km, Czad graniczy[1] [a]:
Granice państwa nie przebiegają wzdłuż granic naturalnych czy etnicznych – są dziedzictwem po erze kolonializmu[3].
W 2008 roku Czad został podzielony na 22 regiony, w tym region stołeczny Ndżamena posiadający specjalny status administracyjny; w 2012 roku region Ennedi został podzielony na dwa regiony: Ennedi Wschodnie i Ennedi Zachodnie[4].
Większość powierzchni kraju leży w rozległej niecce sedymentacyjnej – Kotlinie Czadu[5], otwartej ku zachodowi, gdzie rozciąga się zapadliskowe obniżenie: kotlina Bodele, oraz niecka jeziora Czad[3]. Środkowa część kotliny Bodele i obszary przyległe są pokryte wydmami, w części wschodniej ruchomymi.
Na południu Kotlina Czadu wznosi się ku wyżynom położonym na wysokości 500–600 metrów, na wschodzie jest ograniczona przez znacznie wyższe krystaliczne wyżyny[3]: Erdi, Ennedi i Wadaj, na północy przez masyw wulkaniczny Tibesti z najwyższym szczytem Czadu – Emi Kussi (3415 m n.p.m.)[5][2], na północnym wschodzie przez piaskowcowy masyw Ennedi[3], a na południowym zachodzie przez góry Adamawa i Mandara[3].
Najniższy punkt Czadu znajduje się na wysokości w Djourab (175 m n.p.m.)[3][b].
Duża rozciągłość południkowa sprawia, że w Czadzie występują różne typy klimatów[3].
Na północy kraju występuje panuje klimat zwrotnikowy kontynentalny, wybitnie suchy[5]. Deszcze mają charakter epizodyczny, zdarzają się lata pozbawione opadów. Średnia suma opadów dla północnego Czadu to 20–30 mm[5]. Przez większą część roku temperatury w dzień przekraczają 30 °C, często dochodząc nawet do 50 °C[5]. W nocy temperatury spadają, zimą na pustyni zdarzają się nawet przymrozki. W okresie zimowym średnie temperatury wynoszą około 20 °C. Latem średnia temperatura przekracza 34 °C.
Tibesti (północno-zachodnia część kraju) ma klimat górski z większymi opadami i niższą średnią temperaturą. W pozostałej części kraju występuje klimat równikowy o cechach monsunowych. Mniej więcej na szerokości stolicy kraju 13°N pojawia się wyraźna pora deszczowa, która wydłuża się w kierunku południowym.
Na południu kraju panuje klimat podrównikowy suchy, stopniowo przechodzący ku wilgotnemu[5]. Średnia roczna suma opadów to 1000–1300 mm (pora deszczowa od maja do października), a w porze deszczowej występują częste burze[5]. Temperatury nie wykazują dużych amplitud. Temperatura powietrza wynosi od 25 °C zimą do 30–32 °C w najgorętszych miesiącach (marzec–kwiecień).
Rzeki stałe płyną tylko na południu[5]. Najdłuższą rzeką jest Szari, która wraz z dopływem, rzeką Logon, uchodzi rozległą deltą do jeziora Czad[5][6]. W środkowej części Czadu występują rzeki okresowe, wzbierające latem, które głównie spływają z wyżyny Wadaj, a niektóre prowadzą do jeziora Fitri. Liczne uedy na północy wypełniają się wodą rzadko, tylko po sporadycznych opadach[5]. Znaczną część powierzchni zajmują bagna. Największym zbiornikiem wodnym na terenie Czadu jest zanikające jezioro endoreiczne Czad, od którego nazwy wywodzi się nazwa państwa Czad[7].
Flora Czadu obejmuje co najmniej 2288 gatunków roślin, z czego 2173 (88%) to gatunki rodzime, wśród których znajduje się 55 endemitów (2,2% flory). Należy do najsłabiej poznanych w Afryce – studia nad nią rozpoczęto w latach 50. XX wieku, ale wojny przerwały badania w latach 70. Dopiero w drugim dziesięcioleciu XXI wieku powrócono do systematycznych badań krajowej flory[8].
Czad podzielony jest na trzy główne pasy różniące się warunkami ekologicznymi i roślinnością, z czwartym zajmującym niewielką powierzchnię na południowym krańcu kraju. Trzecią część kraju od północy stanowią pustynie Sahary, wśród których wyróżnia się masyw Tibesti z roślinnością saharyjsko-górską. W górach tych stwierdzono 450 gatunków roślin, obejmujących zarówno przedstawicieli flory saharyjskiej, jak i śródziemnomorskiej (m.in. wrzosiec drzewiasty[5]), afrykańskiej górskiej, jak i typowej dla Sahelu. W głębokich wąwozach utrzymuje się nawet roślinność drzewiasta[8].
Na południe od pasa pustyń występują półpustynie Sahelu składające się z mozaiki suchych sawann, formacji ciernistych zarośli i rzadkich drzew. W krajobrazie wyróżniają się akacje Acacia, Commiphora africana, kolibło egipskie Balanites aegyptiaca, przedstawiciele wilczomleczowtych Euphorbiaceae. W obszarze tym znajduje się Jezioro Czad z roślinnością wodną – grzybienie Nymphaea i szuwarami (m.in. z ciborą papirusową Cyperus papyrus, trzciną pospolitą Phragmites australis, żywopłonem Aeschynomene). Poza mokradłami obszar ten ulega postępującemu pustynnieniu[8].
Południowa trzecia część kraju to tzw. pas sudański (ang. Sudanian belt) z suchymi lasami budowanymi przez Celtis integrifolia, Hymenocardia acida, Lannea spp., Prosopis africana, Mytragyna inermis. Na południowych krańcach kraju występuje mozaika roślinności sudano-gwinejskiej (ang. Sudano-Guinean vegetation) tworzona przez mozaikę lasów suchych oraz częściowo zimozielonych lasów deszczowych, wtórnych ekosystemów trawiastych[8].
Na obszarach sawanny występują m.in.: słonie, hipopotamy, nosorożce, guźce, żyrafy, antylopy, lwy, lamparty i gepardy oraz liczne gatunki ptaków[3]. Wody rzek i jezior należą do najbardziej obfitujących w ryby w Afryce[3].
Pod ochroną prawną znajduje się ok. 9% pow. kraju[5]. Na terenie Czadu utworzono cztery parki narodowe: Zakouma, Manda, Goz Beïda i Sena Oura oraz dziewięć rezerwatów[9]. Jeziora Ounianga i masyw Ennedi zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[10][11].
Według spisu z 2009 roku w Czadzie mieszka 11 039 873 ludzi[12], a według szacunków w 2017 Czad zamieszkuje 12 075 985 ludzi[2]. Przyrost naturalny w 2017 roku szacowany jest na 1,86%[2].
22,8% mieszkańców Czadu mieszka w miastach[2]. Największym miastem Czadu jest stolica Ndżamena z 1,26 milionem mieszkańców w 2015 roku[2].
Na terenie Czadu funkcjonuje ponad 100 różnych języków bądź dialektów[3][2]. Oficjalnymi językami są francuski i arabski[2]. Analfabetyzm sięga ponad 75%[2].
Struktura etniczna podana za szacunkami The World Factbook z 2017 roku[2]:
Struktura religijna podana za szacunkami The World Factbook z 2017 roku[2]:
Struktura wiekowa podana za szacunkami The World Factbook z 2017 roku[2]:
Dane podane za szacunkami The World Factbook z 2017 roku[2]:
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.