Belkowanie nad głowicą kolumny w porządku korynckim (z portyku rzymskiego Panteonu)
Fryz w belkowaniu[1]
Fryzy arkadkowe
Fryzy arkadkowe
Fryz ciągły. Pałac Fermora w Kwidzynie
Fryz ciągły. Pałac Fermora w Kwidzynie

Fryz (wł. fregio) – pośredni, poziomy człon belkowania z reguły położony między architrawem i gzymsem; ogólnie – każdy poziomy pas dekoracyjny[3].

W architekturze często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń. W porządku doryckim składał się z następujących na przemian po sobie metop i tryglifów (tzw. fryz metopowo-tryglifowy lub tryglifon[4][5]). W porządku jońskim jest to już fryz ciągły ozdobiony reliefem o tematyce mitologicznej, religijnej lub historycznej. Jeden z najwspanialszych fryzów doryckich pochodzi z Partenonu[6]. W innych porządkach architektonicznych fryz może być gładki[6][4].

Fryz to również poziomy pas zdobiący naczynia lub malowidła, który może się składać z powtarzających się motywów geometrycznych lub scen figuralnych[3].

W architekturze mianem fryzu określa się także element wystroju architektonicznego w postaci poziomego, ciągłego, płaskorzeźbionego, malowanego lub ceramicznego pasa o rozmaitych motywach dekoracyjnych. Był on stosowany do wizualnego podziału i zdobienia zarówno elewacji, jak i wnętrz budowli[3][7]. Dekoracja fryzów zmieniała się w zależności od epoki. W okresie romańskim przeważały motywy geometryczne, w gotyku roślinne i figuralne, w renesansie motywy antyczne[3][8].

W budownictwie wyróżnia się poza tym fryz arkadowy (lub arkadkowy, arkatura), składający się z szeregu małych łuków, najczęściej pod okapem frontowych elewacji. Jest on charakterystyczny dla architektury przedromańskiej i romańskiej. Stosowany też jako element dekoracyjny w wyrobach rzemieślniczych[8].

Zoforosem nazywano wszelki fryz klasyczny z przedstawieniem postaci ludzi i zwierząt w płaskorzeźbie[9]. W średniowiecznej Polsce fryz nazywany był krańcem świata.

Fryz heraldyczny

Fryzy zawierające herby szlacheckie znajdują się m.in. w zabytkowych dworach: Czarne, , pałacach: w Czernicy, Kunowie, Moczydlnicy Dworskiej[10], Przytoku, Strudze, Tuszynie, Wiadrowie, Wojanowie i zamkach w: Goli Dzierżoniowskiej, Gościszowie, Międzylesiu, Piotrowicach Świdnickich, Płakowicach, Starej Kraśnicy, Zagórzu Śląskim (Grodno).

Przypisy

  1. Belkowanie nad głowicą kolumny w porządku korynckim (z portyku rzymskiego Panteonu)
  2. Dom przy ul. Piastów 5 w Nowej Rudzie
  3. a b c d Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
  4. a b Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974.
  5. Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.
  6. a b Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  7. Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
  8. a b Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.
  9. Od zoon – żywy i forein – nosić (T. Broniewski: Czym jest architektura? Przeszłość i współczesność. Wrocław: Ossolineum, 1969, s. 242).
  10. Wkładka do karty ewidencyjnej. [dostęp 2024-02-16].
  11. znajduje się modernistycznym wieżowcu w Berlinie

Bibliografia


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się