Urodził się w najbliższej okolicy Wrocławia. Był potomkiem szanowanej rodziny naukowców, urzędników, teologów, wojskowych, przemysłowców (jego dziadek był profesorem ekonomii), synem Henryka Bergiusa, chemika i przemysłowca, właściciela fabryki chemicznej w Goldschmieden i twórcy oryginalnej metody produkcji tlenku glinu (z jego zakładu pochodził surowiec użyty do pierwszej produkcji metalicznego aluminium)[1]. Friedrich Bergius zdobywał wiedzę praktyczną w dziedzinie technologii chemicznej w fabryce ojca. Przed rozpoczęciem studiów odbył też półroczny staż w dużym zakładzie metalurgicznym w Zagłębiu Ruhry. Studia chemiczne ukończył na Królewskim Uniwersytecie we Wrocławiu w roku 1903 (wykładowcy: Albert Ladenburg, Richard Abegg, Gustav Ludwig Hertz). Po odbyciu służby wojskowej wykonywał w latach 1905–1907 na Uniwersytecie Lipskimpracę doktorską na temat Über absolute Schwefelsäure als Lösungsmittel (o absolutnym kwasie siarkowym jako rozpuszczalniku; promotor: Arthur Hantzsch). Pracę zakończył we Wrocławiu, pod opieką Richarda Abegga[2].
Praca zawodowa
W następnych latach był pracownikiem naukowym w Technische Hochschule w Hanowerze. Pracował również w Instytucie Nernsta w Berlinie i w Karlsruher Institut für Technologie u Fritza Habera (1909). W Technische Hochschule w roku 1911 prowadził wykłady dotyczące reakcji w gazach technicznych oraz statyki reakcji i metalurgii, jednak wkrótce poświęcił się pracy badawczej. Zajmował się przebiegiem reakcji w fazie gazowej, początkowo głównie problemom syntezy amoniaku z wodoru i azotu (metoda Habera i Boscha); opracował własną metodykę laboratoryjnych badań procesów wysokociśnieniowych (pod ciśnieniem do 300 atmosfer)[2][3].
Aby zwiększyć możliwości dalszych badań w tym zakresie założył w roku 1910 w Hanowerze własne laboratorium, wyposażone w urządzenia niedostępne w Technische Hochschule, stopniowo rozbudowywane, w którym zatrudnił kilku współpracowników. W tym laboratorium w latach 1912–1913 dokonał swojego najbardziej znanego odkrycia, dotyczącego procesów upłynniania węgla i ciężkich olei (oleje mineralne, mazut, olej napędowy) metodą uwodornienia[4]. Wyniki badań opisał w książce The Use of High Pressure in Chemical Actions, wydanej w 1913 roku[2][3].
Powiększenie skali urządzeń – od wielkolaboratoryjnej do małej przemysłowej (zob. wdrażanie technologii, projektowanie procesów i instalacji) – było w tych warunkach niemożliwe. W roku 1914 Bergius przyjął ofertę Karla Goldschmidta (brata Hansa Goldschmidta) i przeniósł swoje laboratorium do zakładu w Essen przedsiębiorstwa Th. Goldschmidt A.G. (wkrótce został zastępcą członka zarządu tego przedsiębiorstwa ). W latach 1914–1921 mieszkał w Berlinie[2][3].
Pierwsze instalacje przemysłowe zostały uruchomione w Rheinau (obecnie dzielnica Mannheim, IG Farben, rok 1920) oraz w Leunie (1 kwietnia 1927, pełna skala przemysłowa). W następnych latach zakłady produkujące benzynę metodą Bergiusa powstały w Anglii (Billingham, rok 1935, produkcja 150 tys. ton benzyny rocznie) i we Włoszech (rok 1936, 2 zakłady produkujące 240 tys. ton benzyny rocznie). W roku 1939 w Niemczech procowało już 12 zakładów uwodornienia węgla i węglowodorów, a w końcu II wojny światowej (1943–1944) produkowano metodą Bergiusa około 4 mln ton benzyny i paliw lotniczych (m.in. w Policach i Blachowni)[4][6][7].
Poza technologią upłynniania węgla i ciężkich węglowodorów metodą bezpośredniego uwodornienia Friedrich Bergius zajmował się, między innymi, procesami:
Po zakończeniu II wojny światowej nie znalazł w Niemczech miejsca pracy, odpowiadającego jego kwalifikacjom. Wyemigrował do Argentyny. Zmarł w Buenos Aires w 1949 roku[3].
Uhonorowanie
Za opracowanie i rozwój technologii bezpośredniego uwodorniania węgla F. Bergius otrzymał Nagrodę Nobla w roku 1931 (wspólne z Carlem Boschem); był wówczas afiliowany przez Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu i I.G. Farbenindustrie A.G., Mannheim-Rheinau[2][3]. Otrzymał ponadto tytuł doctor honoris causa Uniwersytetu w Hanowerze oraz Medal Liebiga od Stowarzyszenia Chemików Niemieckich (Verein Deutscher Chemiker). Należał do Rad Dyrektorów wielu stowarzyszeń i przedsiębiorstw zainteresowanych technologiami przeróbki węgla i ropy naftowej[2].
Upamiętnienie
Friedrich Bergius jest wymieniany w podstawowych podręcznikach technologii chemicznej, jako twórca technologii produkcji paliw ciekłych metodą ciśnieniowego uwodornienia („metodą Bergiusa”)[13] oraz współtwórca „metody Hägglunda-Bergiusa”[9]. Jego imię nadano jednej ze szkół w Berlinie (Friedrich Bergius Schule)[14].
Jest wspominany również we Wrocławiu[15]. Biograficzną notę zamieszczono na stronie internetowej Uniwersytetu Wrocławskiego, w którym rozpoczynał studia[16]. Jego popiersie znajduje się w ratuszowej Galerii Sławnych Wrocławian[17].
Uwagi
↑Obaj laureaci, Friedrich Bergius i Carl Bosch (współpracownicy Fritza Habera), otrzymali Nagrodę Nobla za rozwój wysokociśnieniowych technologii chemicznych, jednak ich wkład dotyczył różnych gałęzi przemysłu chemicznego. Friedrich Bergius rozwinął techniki przemysłowego uwodornienia węgla i węglowodorów (zob. benzyna syntetyczna). Carl Bosch został wyróżniony za przełomowe opracowanie technologii bezpośredniej wysokociśnieniowej syntezy amoniaku (zob. metoda Habera i Boscha).
Przypisy
↑Zakłady Chemiczne „Złotniki” SA. [w:] Strona internetowa zakładu > Historia [on-line]. www.zlotniki.com.pl. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-23)]. (pol.).
↑ abcdefFriedrich Bergius. [w:] The Nobel Prize in Chemistry 1931 [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-05-21]. (ang.).; Biographical. i Chemical Reactions under High Pressure. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 21 maja 1932.
↑ abP.H. Groggins i współautorzy: Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. Warszawa: WNT, 1961, s. 528.
↑Bergius Friedrich: Process for treating carbon and carbon compounds under heat and pressure. [w:] Patent US 1592772 [on-line]. 30 Sie 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
↑J. Dubiński, K. Czaplicka, K. Stańczyk, J. Świądrowski: Otrzymywanie paliw płynnych z węgla. Główny Instytut Górnictwa, Katowice. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)].
↑Bergius Friedrich: Method of treating products of hydrolysis of cellulose. [w:] Patent US 1547893 [on-line]. 3 Wrz 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
↑ abAleksander Wielopolski: op.cit. Technologia chemiczna organiczna. s. 629.
↑P.H. Groggins i współautorzy: op.cit. Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. s. 753.; ref. Meyer, Bergius, Ber. 47, 3155 (1914).
↑Ralph E. Oesper (University of Cincinnati). Friedrich Bergius (1884-1949). „Journal of Chemical Education”. 26 (10), s. 508, October 1949. (ang.).
↑Bergius Friedrich Karl Rudolph. [w:] portalwiedzy.onet.pl (encyklopedia WIEM, opracowana na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra) [on-line]. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).