Fasola (Phaseolus L.) – rodzajroślin jednorocznych i bylin należący do rodziny bobowatych. Naturalnie występują w Ameryce Południowej i Północnej, na północy sięgając po Connecticut, ale największe zróżnicowanie osiągają w tropikach[4]. Rodzaj obejmuje co najmniej od ok. 36[4] do 96 gatunków[5]. Liczne gatunki zostały rozpowszechnione w uprawie na całym świecie po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, przy czym większość w strefie tropikalnej. W klimacie umiarkowanym, w tym w Europie i Polsce, najważniejsze znaczenie użytkowe mają dwa gatunki – fasola zwykła i wielokwiatowa[4][6]. Rośliny z tego rodzaju należą do ważniejszych roślin uprawnych w skali świata[7].
Motylkowe, zebrane w luźne grona. Działki kielicha w liczbie 5 zrośnięte. Płatki korony, także w liczbie 5, nierówne. Górny w formie okazałego żagielka. Boczne tworzą stulone skrzydełka okrywające łódeczkę zawierającą 10 pręcików i słupek. Pręciki zrosłe są w rurkę i tylko jeden, najwyższy, jest wolny. Zalążnia jest górna, powstaje z jednego owocolistka i zawiera kilka zalążków rozwijających się w nasiona. Płatki mają barwę od białej przez pomarańczowo-czerwoną, po czerwoną[4].
Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwychFaboideae w rzędzie bobowatychFabaceaes.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Phaseoleae, podplemienia Phaseolinae[8].
Zwykła surowa fasola zawiera w sobie fazynę – białko, które powoduje sklejanie się erytrocytów. Niektóre gatunki fasoli zawierają tyle fazyny, że już cztery lub pięć nasion wystarczy, by wystąpiły wymioty i biegunka. W ekstremalnym przypadku spożycie surowej fasoli może zakończyć się śmiercią. Dopiero w wyniku podgrzania do temperatury około 90 stopni Celsjusza zawarta w fasoli fazyna ulega rozkładowi[potrzebny przypis].
Zastosowanie
Do rodzaju należą liczne rośliny uprawne uprawiane głównie jako warzywa o dużych wartościach odżywczych. Należą do grupy tzw. roślin strączkowych. W uprawie jest ok. 20 gat. fasoli. Niektóre gatunki o efektownych kwiatach uprawiane są także jako rośliny ozdobne.
Fasola w postaci zielonych strąków stanowi cenny surowiec do produkcji konserw i mrożonek[10]. Fasola stanowi surowiec dla przetwórstwa warzywnego[11].
Uprawa
Pochodzenie i historia uprawy
Fasola pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie uprawia się ją od ponad 7 tysięcy lat. Uznawana jest za jedną z najstarszych roślin uprawnych na terenie Peru i Meksyku[10]. Pierwsze informacje o uprawie fasoli w Europie pochodzą z 1542 roku. Początkowo nie potrafiono jej w odpowiedni sposób uprawiać i użytkować[11]. W XVI wieku uprawiana we Włoszech, Francji, w Niemczech i Anglii w ogrodach botanicznych[10].
W XVII wieku uprawa fasoli rozszerzyła się[11]. W połowie XVII wieku występowała już w Prusach Wschodnich w Królewcu. W Polsce u schyłku XVI wieku uprawiano fasolę jako roślinę ozdobną w klasztornych ogródkach, a dopiero w XVII wieku jako warzywo[10].
Wymagania
Wymagania klimatyczne
Fasola jest rośliną ciepłolubną[11] i ma duże wymagania termiczne. Jest wrażliwa na przymrozki, a chłód w okresie siewu powoduje gnicie nasion.
Fasola reaguje na temperaturę w zależności od fazy rozwojowej. W temperaturze od –5 °C do –6 °C uszkadzane są pęczniejące nasiona fasoli, kwiaty w temperaturze od –2 °C do –3 °C, natomiast strąki od –3 °C do –4 °C. Nasiona fasoli szybko pęcznieją po ulokowaniu w chłodnej i wilgotnej glebie, ale procesy kiełkowania nie zachodzą w temperaturze poniżej 8 °C. Równomierne i szybkie kiełkowanie fasoli może mieć miejsce w temperaturze powyżej 13 °C, a optymalna temperatura kiełkowania nasion fasoli i szybkich wschodów wynosi od 15 °C do 18 °C. Dla wzrostu fasoli optymalna temperatura wynosi od 16 do 25 °C, a dla kwitnienia i zawiązywania strąków od 15 do 30 °C[11].
Potrzebna do kiełkowania fasoli ilość wody wynosi od 70 do 110% masy nasienia. W okresie formowania i dojrzewania strąków fasola źle reaguje na zbyt dużą wilgotność powietrza i obfite opady, które wydłużają okres wegetacyjny, stwarzając warunki do porażenia przez choroby grzybowe. Silne wiatry negatywnie wpływają na fasolę, powodując mechaniczne uszkodzenia i wysychanie najdelikatniejszych liści.
Fasoli nie powinno się uprawiać w miejscach zacienionych[11]. Dobremu rozwojowi fasoli sprzyja klimat kontynentalny[10].
Wymagania glebowe
Fasola ma mniejsze wymagania glebowe niż klimatyczne[11]. Można ją z powodzeniem uprawiać na wszystkich typach żyznych gleb o dużej zawartości związków próchniczych, szybko nagrzewających się, z dobrze uregulowanymi stosunkami wodnymi. Może być też uprawiana na glebach torfowych w przypadku opóźnionego siewu[10]. Najlepsze plony fasola daje na glebie średnio zwięzłej, przepuszczalnej, z dostateczną zawartością substancji organicznych i wapnia oraz na madach i czarnoziemach[11].
Fasolę powinno się uprawiać na glebach zaklasyfikowanych do klasy bonitacyjnej od I do IVb. Do jej uprawy najlepiej sprawdzają się wszystkie kompleksy pszenne i kompleks żytni bardzo dobry.
Fasolę powinno się uprawiać na glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym. Źle reaguje na kwaśny odczyn gleby (poniżej 5,5 pH)[10]. Optymalne pH dla fasoli waha się od 6,5 do 7,8[11].
Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division
Zobacz też
Zobacz publikację Uprawa fasoli w Wikibooks
Gatunki z innych rodzajów nazywane zwyczajowo fasolą (wybór):
fasola azuki (Vigna angularis var. angularis, dawniej Phaseolus angularis)
fasola mungo (Vigna mungo var. mungo, dawniej Phaseolus mungo)
fasola złota (Vigna radiata var. radiata, dawniej Phaseolus aureus)
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
↑ abGermplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phaseolus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
↑ abcdefgZofiaZ.JasińskaZofiaZ., AndrzejA.KoteckiAndrzejA., Rośliny strączkowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.brak strony (książka)
↑ abcdefghiHalinaH.WoykeHalinaH., JadwigaJ.GabrylJadwigaJ., Warzywa strączkowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982.brak strony (książka)
↑ZbigniewZ.BoreckiZbigniewZ., MałgorzataM.SolenbergMałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.brak strony (książka)
Indie
Mjanma
Brazylia
Stany Zjednoczone
Chiny
Meksyk
Tanzania
Uganda
Kenia
Etiopia
