ResponseEve, a responsive template by SiGa

wymysiöeryś
Obszar	Polska (Wilamowice)
Liczba mówiących	ok. 70
Pismo/alfabet	łacińskie zmodyfikowane
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki zachodniogermańskie Etnolekt wilamowski
Status oficjalny
UNESCO	4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue	8a umierający↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗	wym
IETF	wym
Glottolog	wymy1235
Ethnologue	wym
GOST 7.75–97	иди 202
SIL	WYM
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Słownik języka wilamowskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

W Inkubatorze znajduje się testowa wersja Wikipedii w języku wilamowickim

Etnolekt wilamowski^[1][2] (nazwa własna wymysiöeryś) – etnolekt z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługują się mieszkańcy Wilamowic koło Bielska-Białej. Na początku XXI wieku niemal wymarły, obecnie^[kiedy?] jako językiem ojczystym posługuje się nim prawdopodobnie około 25 osób^[3][4]. Języka tego uczy się ok. 60 osób młodych, głównie uczniów tamtejszej szkoły; prowadzi się również intensywnie akcje rewitalizacyjne.

Biblioteka Kongresu USA, nadająca językom skróty literowe, 18 lipca 2007 roku nadała językowi wilamowskiemu skrót wym. Pod tym samym skrótem został zarejestrowany w ISO^[5].

Status etnolektu wilamowskiego jest kontrowersyjny, gdyż zgodnie z tradycyjną klasyfikacją wszystkich dialektów szeroko pojętego języka wysokoniemieckiego powinien być on uznany za dialekt języka niemieckiego. Niemniej samookreślenie użytkowników jako grupy odrębnej od Niemców i istnienie języka literackiego (a ściślej mówiąc – mikrojęzyka) pozwala na założenie, że etnolekt ten jest odrębnym językiem wysokoniemieckim, czasem uznawanym za anglo-fryzyjski, miały nań bowiem wpływ między innymi dialekty fryzyjskie – nie jest to jednak częsty pogląd.

Należy do zespołu gwar dawnej bielsko-bialskiej wyspy językowej.

Historia

Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami osadników holenderskich, niemieckich i szkockich, którzy przybyli do Polski w XIII wieku^[6]. Stąd też język wilamowski pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji języka średnio-wysoko-niemieckiego^[7]. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów sprawiły, że język wilamowski oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego^[8].

Wilamowski był w powszechnym użytku w Wilamowicach do 1945 r., kiedy władze komunistyczne zabroniły jego używania^[9]. Mimo zniesienia tego zakazu w 1956 r. wilamowski był stopniowo zastępowany przez polski, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Liczbę rodzimych użytkowników tego języka oceniano w 2006 r. na około 70 osób^[10], głównie starszych. Większość mieszkańców ma te same nazwiska (Mozler, Rozner, Figwer, Biba, Foks, Sznajder), przez co zaczęto używać przydomków (Flora-Flora, Hala-Mockja, czyli Florian, Syn Floriana czy Maciej, syn Elżbiety).

W XIX wieku wilamowską poezję pisał Florian Biesik, w XX wieku Józef Kuczmierczyk, a w XXI wieku Józef Gara.

Współcześnie w ramach ratowania kultury wilamowskiej pisane są nowe utwory i piosenki w tym języku. Ostatnio także powstała pierwsza wilamowskojęzyczna strona, założona przez młodych członków zespołu „Wilamowice”. W języku wilamowskim powstała sztuka teatralna Hobbit. Hejn an cyryk, oparta na prozie J.R.R. Tolkiena, którą wystawiono między innymi w Teatrze Polskim w Warszawie w lutym 2016 roku^[11].

Propagatorem rewitalizacji mowy wilamowskiej jest Tymoteusz Król (ur. 1993), autor setek godzin nagrań rodzimych użytkowników języka, współtwórca słowników i gramatyki, inicjator wniosku do Biblioteki Kongresu o wpisanie wilamowskiego w rejestr języków świata i przydzielenie kodu ISO, co nastąpiło w lipcu 2007^[4][12].

Członkowie stowarzyszenia Wikimedia Polska również zaangażowali się w ratowanie tego wymierającego etnolektu. W ramach projektu „Wilamowice”^[13] nagrywano słowa wilamowskie czytane przez Józefa Garę, uzupełniano także słownik wilamowskiego w Wikisłowniku (w 2018 roku słownik liczył ponad 7 tys. słów)^[14][15].

Alfabet

 Osobny artykuł: Alfabet wilamowski.

Zobacz też

Zobacz w Wikiźródłach tekst Narzecze wilamowickie

• Wilamowianie

Przypisy

Bibliografia

• Ludwik Młynek: Narzecze wilamowickie. J.Pisz, Tarnów 1907
• Józef Latosiński: Monografia miasteczka Wilamowic: na podstawie źródeł autentycznych: z ilustracyami i mapką, Drukarnia Literacka pod zarządem L. K. Górskiego, Kraków 1909
• Herman Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1930-1936.
• Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1920
• Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia, Uniwersytet Poznański, Poznań 1921
• Maria Katarzyna Lasatowicz: Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Opole 1992
• TomaszT. Wicherkiewicz TomaszT., The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Berlin: Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X, OCLC 811407652 .
• Antoni Barciak (red.): Wilamowice przyroda, historia, język, kultura, oraz społeczeństwo miasta i gminy

Linki zewnętrzne

• O języku wilamowickim na stronach „Zakorzenienia”
• Film dokumentalny nt. języka wilamowickiego – produkcji agencji FotoRzepa.
• O języku wilamowickim w magazynie telewizyjnym Schlesien Journal
• Revitalizing Endangered Languages – Rewitalizacji języków zagrożonych – Portal także w języku wilamowskim.
• Maciej Mętrak. Wilamowice – przywracanie języka, przywracanie pamięci. Uniwersytet Warszawski. Warszawa
• Narzecze wilamowickie. (Wilhelmsauer Dialekt. Dy wymmysauschy Gmoansproch). w redakcji Ludwika Młynka w Wikiźródłach
• Porada językowa dra Adama Wolańskiego dotycząca motywacji słowotwórczej w tworzeniu przymiotników