Esus (rzeźba z galorzymskiego ołtarza odnalezionego w Paryżu)

Esus (łac. Aesus, Hesus) – jedno z triady najważniejszych celtyckich bóstw galijskich.

Rola i znaczenie

Nie jest ostatecznie rozstrzygnięty spór o istotę tego bóstwa i jego rolę w panteonie bogów celtyckich. Dawniej na podstawie najbardziej znanych wyobrażeń (z Paryża i Trewiru) uważany za boga-drwala[a], „brodatego i kuso ubranego jak robotnik”[1]. Świadectwo Lukana z I stulecia n.e. wymienia go pod imieniem Hesus[b] jako jednego z głównych celtyckich bogów obok Taranisa i Teutatesa, nie podając jednak rzymskiego odpowiednika, który mógłby go bliżej określać[2][c]. Jego rangę poświadczałaby obecność tej samej triady na tzw. ołtarzu paryskim[d] pochodzącym z czasów Tyberiusza[3]. Według nowszych ustaleń uznawany jest za celtyckiego boga handlu i dróg (odpowiednik rzymskiego Merkurego), czasem za boga wojny (odpowiednik Marsa)[4].

Esus (z prawej) wśród trójcy bóstw na steli wotywnej z Saverne (II-III wiek n.e.)

Niejasne jest również znaczenie imienia, które w rdzeniu wykazuje związek z indoeuropejskim esu – dobry (bóg?); w innych kontekstach: geniusz, pan[5]. Dla jego wyjaśnienia sięgano do kilku języków indoeuropejskich (także do sanskrytu i etruskiego), tłumacząc je przeciwstawnie albo jako „Dobry Pan” bądź jako „Straszliwy Mistrz”[6].

Kult

Przypuszczalnie zwierzęciem mu poświęconym był dzik[7][2]. Późny komentator Lukana (Commenta Bernensia z IV wieku) stwierdza też, że Esusowi składano ofiary z ludzi rytualnie skłuwanych i wieszanych na drzewach[8] oraz ćwiartowanych[9] względnie rozrywanych przywiązaniem do napiętych gałęzi.

Uwagi

  1. W tym kontekście J. Rosen-Przeworska przypomina, że późniejszy irlandzki Luchtaine syn Lugosa również występuje w roli drwala podobnej do Esusa, symbolizując odradzanie się życia (dz. cyt. w bibliografii, s. 112, 119/121). Zwraca też uwagę na związek z klanowym „drzewem życia” przedstawień na ołtarzu paryskim i trewirskim (dz. cyt., s. 141).
  2. W poemacie Pharsalia (ks. I, w. 444nn).
  3. Zdaniem J. Rosen-Przeworskiej (dz. cyt., s. 131-132) trudność w identyfikowaniu sprawia fakt, że Celtowie nie mieli bóstw podobnych grecko-rzymskim, mających konkretny zakres władzy i działania (patronatu), a ich celtyckie atrybuty również nie odpowiadały rzymskim. Wynika stąd trudność w uporządkowaniu tej hierarchii wśród wielu bóstw i zagadkowych atrybutów. Również niejasność co do bóstw o charakterze naczelnym (ponadplemiennym); istnieją dość nieliczne, których cechy osobowe, właściwości, zakres patronatu możliwe są do określenia (J. Gąssowski, dz. cyt., s. 81).
  4. Zabytek odnaleziony przypadkowo przez robotników w 1771 r. (wśród czterech ołtarzy ze zniszczonej świątyni pogańskiej) pod chórem kościoła Notre-Dame, znany w nauce jako „filar nautów” (nautae Parisiaci), ze wspólnym wyobrażeniem Taranisa, Tarvosa Trigarannisa, Esusa i Smertriosa (J. Rosen-Przeworska, dz. cyt., s. 228). Zawiera jedyne pisemne poświadczenie imienia bóstwa w inskrypcji: Tib(erio) Caesare / Aug(usto) Iovi Optum/o / Maxsumo(!) s(acrum) / nautae Parisiac[i] / publice posierun/[t(!)] // Eurises // Senant U[s]eiloni(?) // Iovis // Tarvos(?) Trigaranus // Volcanus // Esus // [C]ernunnos // Castor // Smert[ri]os // Fort[una?] // ]TVS[ // D (CIL XIII, 03026).

Przypisy

  1. Duval 1967 ↓, s. 253.
  2. a b Gąssowski 1987 ↓, s. 82.
  3. Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 102.
  4. Helmut Birkhan: Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1999, s. 643nn.
  5. Gąssowski 1987 ↓, s. 82, 207.
  6. Botheroyd 1998 ↓, s. 130n.
  7. Rosen-Przeworska 1971 ↓, s. 121, 131.
  8. Encyclopædia Brit. 1993 ↓, s. 575.
  9. Duval 1967 ↓, s. 109.

Bibliografia


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się