Dialekty języka słoweńskiego (słoweń.slovenska narečja) – regionalne odmiany języka słoweńskiego, klasyfikowanego w ramach południowej gałęzi języków słowiańskich. Według jednej z koncepcji podziału dialektalnego język słoweński składa się z co najmniej 48 dialektów bądź poddialektów (gwar)[1]. Dokładna liczba dialektów słoweńskich jest trudna do określenia[2], publikacje lingwistyczne wskazują na istnienie w ramach tego języka od 7 do 50 dialektów regionalnych[3][4]. Dialekty słoweńskie wykazują między sobą różnice na tyle poważne, że w niektórych przypadkach wzajemna zrozumiałość przybiera ograniczony charakter[5].
Język słoweński należy do grupy południowosłowiańskiej[6] i tworzy część południowosłowiańskiego kontinuum dialektalnego[7]. Jest stosunkowo blisko spokrewniony z dialektami kajkawskim i czakawskim, odrębnymi od dialektu sztokawskiego, który dominuje na obszarze serbsko-chorwackim w roli języka literackiego[1]. Nie istnieje ścisła granica językowa między chorwackim dialektem kajkawskim a językiem słoweńskim – przejście między nimi ma charakter płynny[8][9] i jest związane z podziałami narodowościowymi[7].
Słoweńskie dialekty regionalne, wysoko zróżnicowane pod względem cech fonetycznych i morfologicznych, współistnieją ze słoweńskim językiem standardowym (literackim), powszechnie stosowanym w piśmiennictwie i mediach. Jest on przyswajany jako drugi język, obok różnych gwar i form języka potocznego[10]. Za fundament słoweńskiego języka literackiego podaje się niekiedy mowę kraińską[11], jednakże elementy morfologii i leksyki zostały poddane rekonstrukcji historycznej, co uniemożliwia przypisanie standardowi jednolitej podstawy gwarowej[10]. Językoznawczyni Tjaša Jakop wskazuje, że współczesny standardowy język słoweński wywodzi się z trzech ugrupowań dialektalnych – górnokraińskiego, dolnokraińskiego i styryjskiego[10].
Zróżnicowanie i kryteria podziału
Podział dialektalny języka słoweńskiego opiera się na szeregu różnic językowych i pozajęzykowch. Do czynników pozajęzykowych należą kwestie osadnictwa i cechy geograficzne (rzeki, góry), które wpłynęły na ukształtowanie różnych izoglos. Czynniki językowe obejmują kontakt z językami spoza grupy słowiańskiej (przede wszystkim z włoskim i niemieckim), elementy prozodii i fonologii, a w mniejszym stopniu także właściwości słowotwórcze, leksykalne i fleksyjne[12]. Zaliczają się do nich następujące cechy:
(w mniejszym stopniu) zasób samogłosek, dyftongizacja oraz stopień i charakter redukcji samogłoskowej[13]. Między dialektami istnieją także różnice w użyciu liczby podwójnej[10].
Podział dialektów
Poniższa klasyfikacja dialektów i poddialektów opiera się na mapie gwarowej z 1983 r. (Fran Ramovš, Tine Logar, Jakob Rigler)[14] (z której zaczerpnięto nazewnictwo podane w pierwszej kolejności) oraz innych źródłach. Nazwy grup dialektalnych, dialektów i gwar podano w formie polskiej i/lub oryginalnej.
↑ abMarc L.M.L.GreenbergMarc L.M.L., A Short Reference Grammar of Standard Slovene [online] [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-10](ang.). (1.42 MB)
↑ abMateM.KapovićMateM., Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-17](ang.).brak strony (czasopismo)
↑KarelK.HorálekKarelK., Úvod do studia slovanských jazyků, Praha: Nakladatelství Československé akademie věd, 1955, s. 370 [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28](cz.).
VeraV.SmoleVeraV., Slovenska narečja, [w:] Enciklopedija Slovenije, t. 12, Ljubljana: Mladinska knjiga, 1998, s. 1–5(słoweń.).
MatejM.ŠekliMatejM., Jezik, knjižni jezik, pokrajinski oz. krajevni knjižni jezik: Genetskojezikoslovni in družbenostnojezikoslovni pristop k členjenju jezikovne stvarnosti (na primeru slovenščine), [w:] ErikaE.Kržišnik (red.), Aktualizacija jezikovnozvrstne teorije na slovenskem. Členitev jezikovne resničnosti, Ljubljana: Center za slovenistiko, 2004, s. 41–58(słoweń.).