Mirza Kuczek-chan

Dżangalije (z perskiego partyzantka leśna[1], Ludzie z Lasu[2]) – ruch partyzancki w regionie Gilanu, początkowo łączący hasła socjalistyczne i komunistyczne z islamskimi; z czasem uległ radykalizacji i w bliskiej współpracy z komunistami rosyjskimi utworzył Radziecką Republikę Iranu (Republikę Gilańską), która istniała od czerwca 1920 do lutego roku następnego.

Historia

Ruch dżangalije ukształtował się na okupowanych od 1909[2] przez Rosję ziemiach nad Morzem Kaspijskim, w Gilanie, na nielicznych w Iranie terenach zalesionych i w paśmie Alborzu (Elburs). Panowały tam warunki dogodne dla działania oddziałów partyzanckich[1]. Anna Krasnowolska uważa dżangalije za jedną z późnych kontynuacji ruchu rewolucji konstytucyjnej[1]. Na czele partyzantki stał Mirza Kuczek-chan[1], który rozpoczął walkę w Gilanie przed 1916, kierując trzystuosobowym oddziałem[2]. Jego oddziały zdobywały broń od dezerterów rosyjskich i dokonywały napadów na zamożnych posiadaczy ziemskich, porywając ich dla okupu. Równocześnie walczyły zarówno z Rosjanami, a po 1918 z oddziałami brytyjskimi interweniującymi na Zakaukaziu[1]. W starciach z Brytyjczykami dżangalije ponieśli poważne straty[1].

Początkowo program dżangalije zawierał silne akcenty islamskie, współpracował z organizacją Ettehad-e Eslam, związaną z kolei z tureckimi panislamistami. Wyraźne były w nim również wpływy socjalistyczne i komunistyczne. Powstańcy żądali również respektowania zapisów konstytucyjnych dotyczących samorządów lokalnych oraz przeprowadzenia reformy rolnej. W początkowej fazie partyzantka leśna miała charakter ruchu utopijnego, a nie separatystycznego; jej przywódcy chcieli utworzyć idealną społeczność wprowadzającą w życie zapisy konstytucyjne, a nie tworzyć odrębne państwo. Z czasem grupa przybierała coraz bardziej radykalną orientację lewicową, na co wpływ miało dołączanie do dżangalije rewolucyjnych działaczy z Zakaukazia (m.in. lewicowego intelektualisty ormiańskiego Awetisa Soltanzadego) i zaktywizowanie się w Gilanie komunistycznej Partii Sprawiedliwości, blisko współdziałającej z bolszewikami[1]. Jej działacz Hejdar-chan Amuoghli nakłonił Murzę Kuczek-chana, by również nawiązał taką współpracę[1].

Symbolem partyzantki był transparent z napisem Kawe, odnoszącą się do bohatera poematu Szahname.

Działalność komunistów zakaukaskich. Utworzenie Republiki Gilańskiej

Gazeta ścienna obwieszczająca powstanie komunistycznej Radzieckiej Republiki Iranu z napisami w językach rosyjskim i perskim

W maju 1920 w Gilanie (po zakończeniu podboju Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu[3]) pojawiły się wojska bolszewickie, które połączyły się z miejscowymi komunistami. W kolejnym miesiącu, pod ich wpływem, Mirza Kuczek-chan proklamował utworzenie Radzieckiej Republiki Iranu i ogłosił się jej pierwszym prezydentem. Wydana została jej konstytucja, w której nie wyjaśniono, jaki miał być status nowego państwa (i jego stosunku z Iranem oraz z Rosją), skupiając się jedynie na zagadnieniach społecznych i gospodarczych[1].

Krótko po utworzeniu Republiki Gilańskiej na jej terenie odbył się kongres Partii Sprawiedliwości, podczas którego przekształciła się ona w Komunistyczną Partię Iranu. Gościem honorowym zjazdu był komunista azerski Nəriman Nərimanov. Partia szybko rozpadła się na rywalizujące odłamy; odtąd partyzanci dżangalije toczyli równocześnie walkę z Brytyjczykami, armią irańską, jak i między sobą. W walkach wewnętrznych zginął m.in. Hejdar-chan Amuoghli[1]. Ostateczny upadek Republiki Gilańskiej nastąpił po zawarciu dwóch układów: radzieckiego-irańskiego traktatu o przyjaźni w lutym 1921, po zamachu stanu Rezy Chana, oraz porozumienia radziecko-brytyjskiego, w którym obie strony zobowiązywały się do zakończenia wzajemnych ataków na terenie Iranu[1]. W takich warunkach zreorganizowane przez Rezę Chana wojska irańskie, przy wsparciu zarówno brytyjskim, jak i radzieckim[1], mogły zlikwidować Republikę Gilańską i ostatecznie pokonać ruch dżangalije[4].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l red. Krasnowolska Anna: Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 797-799. ISBN 978-83-04-05047-1.
  2. a b c Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 96-97. ISBN 978-83-05-13597-9.
  3. Tadeusz Świętochowski: Azerbejdżan. Warszawa: TRIO, 2006, s. 88-92. ISBN 83-7436-037-2.
  4. Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 107. ISBN 978-83-05-13597-9.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się