 Cedr atlaski | |
| Systematyka[1][2][3] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
cedr |
| Nazwa systematyczna | |
| Cedrus Trew Cedr. Lib. Hist. (1): 6. 12 Mai-13 Oct 1757 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Cedrus libani A. Rich. | |
Cedr (Cedrus Trew) – rodzaj długowiecznych drzew z rodziny sosnowatych. W zależności od ujęcia systematycznego wyróżnia się od dwóch do czterech gatunków. Cedry występują w rejonach górskich Afryki Północnej i Azji Zachodniej w trzech obszarach rozdzielonych znacznymi dysjunkcjami. Rosną w górskich lasach na wysokościach od 1100 do ok. 3000 m n.p.m.[4] Ze względu na niewielkie areały i eksploatację status gatunku zagrożonego ma cedr atlaski, a cedr libański jest gatunkiem narażonym[4]. Cedry są źródłem bardzo cenionego drewna, sadzone są także jako drzewa ozdobne.
Nazwa naukowa rodzaju jest jego nazwą łacińską jeszcze ze Starożytności, przy czym wówczas oznaczała zarówno te drzewa, jak i ich drewno oraz drewno innych drzew iglastych[4].
Współczesny zasięg rodzaju wskazuje na przywiązanie w przeszłości tych roślin do pasm górskich rozciągających się wzdłuż strefy zderzenia płyty eurazjatyckiej z napierającymi od południa płytami powstałymi po rozpadzie Gondwany od północno-zachodniej Afryki po południowo-wschodnią Azję. Zasięg rodzaju był w przeszłości znacznie obszerniejszy niż współcześnie o czym świadczą skamieniałości cedrów pochodzące z miocenu i pliocenu z południowej Europy[5] i Wyżyny Lessowej w Chinach[6], z oligocenu z zachodniego Kazachstanu, z wczesnego plejstocenu z masywu Ahaggar w środkowej Saharze. Zmiany klimatyczne, w tym postępujące pustynnienie, spowodowało odizolowanie trzech populacji, z których pierwsza odcięta została azjatycka, z której wyewoluował cedr himalajski Cedrus deodara zasiedlający współcześnie góry Hindukusz, Karakorum i Himalaje. Populacje obszarów górskich w otoczeniu Morza Śródziemnego uległy rozdzieleniu we wczesnym miocenie, ok. 18–23 milionów lat temu. Cedr atlaski C. atlantica występuje w Maroku w Atlasie Średnim i Rif oraz w Algierii w Atlasie Tellskim. Cedr libański C. libani rośnie w górach otaczających wschodnią część Morza Śródziemnego od Libanu poprzez Syrię i góry południowej części Azji Mniejszej sięgając po okolice miasta Muğla na zachodzie. Izolowana populacja występuje w północnej Turcji na północ od Erbaa. Na wyspie Cypr w górach Trodos występuje izolowana odmiana cedru libańskiego – C. libani var. brevifolia, tradycyjnie często wyodrębniana w randze gatunku jako cedr cypryjski C. brevifolia[5]. Cedr cypryjski oddzielił się od kontynentalnej populacji ok. 6–8 milionów lat temu[7].
Dawniej, gdy o pokrewieństwie sądzono głównie na podstawie cech morfologicznych, cedry uważano za blisko spokrewnione z posiadającymi także krótkopędy rodzajami modrzew Larix i modrzewnik Pseudolarix[13].
Głównie dzięki metodom molekularnym ustalono pozycję rodzaju jako bazalną dla grupy określanej mianem 'abietoid' lub wyróżnianej w randze podrodziny jodłowych Abietoideae w obrębie rodziny sosnowatych Pinaceae[6]. Niektóre źródła wskazują na niewykluczoną pozycję bazalną tych roślin dla całej rodziny sosnowatych[4].
W zależności od ujęcia w obrębie rodzaju wyróżnia się od dwóch do czterech gatunków. Wyraźnie odrębny, o ugruntowanej pozycji systematycznej, jest cedr himalajski C. deodara, stanowiący klad bazalny w obrębie rodzaju[5]. Cedry występujące w górach otaczających Morze Śródziemne zaliczane są do jednego szeroko ujmowanego gatunku – cedru libańskiego[5][10], lub rozdzielane są na dwa[5][14] albo trzy gatunki[8].
We współczesnych bazach taksonomicznych i publikacjach rodzaj dzielony jest zwykle na trzy gatunki[15][14][5]:
Drewno ma intensywny czerwonobrązowy kolor, jest lekkie, silnie aromatyczne i odporne na gnicie[11]. Cenione bardzo było już w Starożytności drewno cedrów libańskich. 2600 lat p.n.e. władający Egiptem Snofru wykorzystywał ogromne ilości tego drewna do budowy statków i budowli. Także uznaje się, że z tego gatunku zbudowano Pierwszą Świątynię Jerozolimską w X w p.n.e. Intensywna eksploatacja cedrów libańskich doprowadziła do radykalnego zmniejszenia powierzchni lasów z tym gatunkiem. Podobny los spotyka cedr atlaski stanowiący bardzo istotne źródło trwałego, bardzo cenionego drewna w Afryce Północnej. Z powodu intensywnej eksploatacji w ciągu XX wieku powierzchnia lasów z cedrem atlaskim w Maroku uległa zmniejszeniu o ponad połowę. Cedr himalajski odgrywa podobną rolę jak gatunki śródziemnomorskie jako źródło cenionego drewna w Pakistanie i północno-zachodnich Indiach. Drewno cedrowe wykorzystywane jest jako konstrukcyjne, także w meblarstwie i do innych zastosowań. Z odpadów drzewnych cedru himalajskiego pozyskuje się olejek wonny[4].
Roślina ozdobna: Cedry są często uprawiane jako drzewa ozdobne w krajach o łagodnym klimacie. Już w pierwszej połowie XVII wieku w Wielkiej Brytanii zwłaszcza uprawiano cedry libańskie. W I połowie XIX wieku cedr atlaski został rozpowszechniony jako ozdobny w Europie Zachodniej (z powodu wrażliwości na mróz nie jest uprawiany w jej części wschodniej i północnej). Cedr himalajski jako najbardziej wrażliwy z cedrów na późne przymrozki uprawiany jest jako ozdobny tylko na obszarach o bardzo łagodnym klimacie[4].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
