Białogard jest ośrodkiem handlowym i ma magazyn zbożowy.
Położenie
Położone jest na Równinie Białogardzkiej, nad rzeką Parsętą i mniejszą rzeką Liśnicą, ok. 145 km na północny wschód od Szczecina. Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 25,73 km²[4]. Miasto stanowi 3% powierzchni powiatu.
Nazwa notowana była wielokrotnie w czasie średniowiecza. Notuje go w roku 1124 Żywot Ottona, biskupa bamberskiego, jako Belgrod. W kroniceGalla Anonima pojawia się jako civitas Albam[6] (aczkolwiek nie można wykluczyć, że kronikarz miał na myśli Białogardę[7]). W innych dokumentach historycznych nazwa notowana jest jako Belegarde (1159, 1176), Belegarda (1194), Belgard (1229). Końcówka -gard jest pozostałością pomorskiej formy będącej odpowiednikiem ogólnopolskiej -gród[8].
Na polskich mapach przed 1939[9] – m.in. na mapie wojskowej z 1937 r. – podano polski egzonimBiałogród[10].
Przez krótki okres po II wojnie światowej miasto nosiło nazwę Białogród[11][12][13]. Obecna nazwa została wprowadzona rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku[14].
Historia
Ta sekcja od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach:
Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Mury obronne, bramy
Pierwsze wzmianki historyczne u Galla Anonima – miasto królewskie i znakomite, zwane Białym (łac.Urbus regia et egregia. Alba nomine)[15]. Gród został zdobyty dwukrotnie w 1102 i 1107 roku przez Bolesława III Krzywoustego[16]. 2 sierpnia 1299 roku książę Bogusław IV nadał istniejącej już osadzie przywilej lokacyjny według zasad regulowanych przez prawo lubeckie[16]. Na XIV wiek przypada wzrost znaczenia miasta w życiu gospodarczym Pomorza Zachodniego. W roku 1307 nadano miastu prawo składu na wszystkie towary. W roku 1315 książę Warcisław IV przeniósł z Anklam do Białogardu rezydencję książęcą, która istniała tu do 1321[16]. Od roku 1386 Białogard należał do Związku Hanzeatyckiego[17].
W XV i XVI wieku Białogard dzielił zmienne losy Pomorza Zachodniego, związane z rywalizacją książąt pomorskich z Brandenburgią. W 1469 r. miał miejsce zatarg między Białogardem a Świdwinem, który przeszedł do historii jako tzw. wojna o krowę[16]. Upadek znaczenia miasta związany był z okresem wojny trzydziestoletniej, kiedy to liczba ludności spadła o dwie trzecie, a miasto popadło w długi z powodu konieczności utrzymywania garnizonów wojsk cesarskich i szwedzkich. Od kończącego wojnę pokoju westfalskiego w roku 1648 Białogard wchodził w skład Brandenburgii. Od 1714 roku Białogard był miastem garnizonowym, w 1724 powstał powiat białogardzki, w 1765 zabudowę miasta zniszczył potężny pożar[16]. Od połowy XIX wieku nastąpił rozwój przemysłu, głównie przetwórczego opartego na miejscowych produktach i surowcach rolno-leśnych. W połowie XIX wieku Białogard otrzymał też połączenie kolejowe ze Szczecinem, Koszalinem (1858) i Kołobrzegiem (1859) oraz Szczecinkiem (1878). W 1911 roku uruchomiono dwie linie kolei wąskotorowej: Białogard-Bobolice oraz Białogard-Rarwino (Białogardzka Kolej Dojazdowa).
Po wojnie Białogard stał się siedzibą powiatu, obejmującego swoim zasięgiem tereny przedwojennego powiatu białogardzko-świdwińskiego (Kreis Belgard-Schievelbein). W latach 50. i 60. XX wieku, m.in. w następstwie braku ujęcia w tzw. planie 6-letnim, nastąpił regres przemysłu, który rozwijał się tylko przez rozbudowę i modernizację istniejących zakładów. W latach 70. XX wieku Białogard był znaczącym ośrodkiem przemysłu elektronicznego (filia Warszawskich Zakładów Radiowych „Rawar”, przekształcona następnie w nowy zakład „Unitra-Eltra”)[19]; pod firmą „Unicon” funkcjonuje do dziś, choć w znacznie ograniczonym zakresie. Jak dawniej zajmuje ciekawe architektonicznie zabudowania po dawnej elektrowni miejskiej między dwiema liniami kolejowymi[19].
W 1961 roku wzniesiono w mieście Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej przy ul. Kopernika[20].
Do lat 90. XX w.[22] stacjonowały tu 3 znaczne zgrupowania jednostek Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Obecnie dawne koszary są wyremontowane i zagospodarowane (mieszkania, szkoły, urzędy, przedsiębiorstwa)[23].
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[24][25]:
kościół filialny pod wezwaniem św. Jerzego, ul. Świdwińska, wybudowany około XIV wieku na starych fundamentach dawnej pogańskiej świątyni. Pierwotnie była to kaplica i dom trędowatych położony poza murami miasta. Przebudowany w XV/XVI wieku. Murowana, ceglana budowla w układzie wendyjskim z elementami gotyckimi wznosi się na planie prostokąta. Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary. w roku 1858 przeszedł gruntowny remont, podczas którego został też znacznie przebudowany. Obecny wygląd pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Dzisiaj jest to filiał rzymskokatolicki należący do parafiiewangelicko-augsburskiej Jezusa Dobrego Pasterza w Koszalinie, diecezji pomorsko-wielkopolskiej
dawny cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny wielowyznaniowy, ul. Szpitalna, z XIX w.
pozostałości murów obronnych, ul. Matejki, z XIV/XV w.
Brama Wysoka, inaczej Połczyńska, ul. Grottgera; zbudowana łącznie z murami miejskimi w początkach XIV wieku – murowana budowla z cegły, na planie prostokąta stoi na fundamencie kamiennym; ma dwie kondygnacje, w dolnej ostrołukowy przejazd, w górnej ozdobiona trzema dwudzielnymi blendami z okienkami i manswerkowym fryzem, kryta dachem czterospadowym[16]. Fortyfikacja zachowała się jako jedyna z dwóch istniejących dawniej. Do końca XIX wieku służyła jako areszt miejski i mieszkanie dozorcy. Później, od roku użytkowana była przez Muzeum Regionalne. Obecnie jest siedzibą białogardzkich artystów[26]
piwnice zamku, ul. Płowiecka 3, z XVIII w.
ratusz, pl. Wolności 5, Rynek, z pierwszej połowy XIX w.
spichlerz, obecnie magazyn, ul. Piłsudskiego 25, szachulcowo-murowany, z końca XVIII wieku, w połowie XIX wieku budynek przemysłowy
dom z dwiema oficynami, ul. Najświętszej Marii Panny 3, z 1880
cmentarz żołnierzy radzieckich – cmentarz wojenny 763 oficerów i żołnierzy radzieckich 1. Frontu Białoruskiego, poległych podczas walk o Białogard w 1945 r. wraz z pomnikiem ku czci poległych żołnierzy z 1970 r.
Demografia
Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto miało 24450 mieszkańców[27]. Według danych z 31 grudnia 2017 r. miasto miało 24368 mieszkańców. Według danych z 1 stycznia 2020 Białogard liczył 24146 mieszkańców[28].
Rok
Liczba ludności
1715
1200
1850
4000
1875
7200
1890
7000
1939
16 500
1950
12 700
1975
21 800
1995
25 093
2000
24 530
2005
24 408
2008
24 361
2011
24 450
2014
23 858
2017
24 368
2020
24 146
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Białogard 31 grudnia 2007[29]:
Opis
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
Jednostka
osób
%
osób
%
osób
%
Populacja
24 407
100
12 797
52,43
11 610
47,57
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)
4922
20,17
2412
9,88
2510
10,28
Wiek produkcyjny (18–65 lat)
15 844
64,92
7783
31,89
8061
33,03
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)
3641
14,92
2602
10,66
1039
4,26
Gminę miejską Białogard zamieszkuje 50,5% ludności całego powiatu. Na 1 km² przypada 948 osób – tym samym jest to gmina o największej gęstości zaludnienia w powiecie.
Piramida wieku mieszkańców Białogardu w 2014 roku[28].
W III kwartale 2012 Białogard miał 1989 zarejestrowanych bezrobotnych[31]
W 2016 wykonane wydatki budżetu gminy wynosiły 93,2 mln zł, a dochody budżetu 92,5 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 22 mln zł, co stanowiło 23,7% dochodów[32].
W Białogardzie znajduje się zakład produkcji płyt klejonych[33]. Ponadto w mieście ma miejsce produkcja w sektorze zbóż i traw[34].
Do lat 90. XX wieku Białogard był także stacją końcową dla dwóch linii kolejki wąskotorowej tzw. Białogardzka Kolej Dojazdowa, która obecnie nie funkcjonuje.
Oświata
W Białogardzie znajduje się biblioteka publiczna przy ulicy Grunwaldzkiej 46, która posiada trzy filie:
Filia nr 1 – ul. Chopina 29
Filia nr 2 – ul. Komara 25
Filia nr 3 – Biblioteka Pedagogiczno-Naukowa – ul. Dworcowa 2
Liceum Ogólnokształcące im. Bogusława X – ul. Grunwaldzka 46
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, w ramach którego działa Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa – ul. Wyszyńskiego 14
Zespół Szkół Specjalnych, im. Jana Pawła II – ul. Zamoyskiego 3A
Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia. – ul. Dworcowa 4
Lista szkół prywatnych działających w mieście:
I Prywatne Gimnazjum „Sukces” – ul. Mickiewicza 24
I Prywatne Liceum Ogólnokształcące „Sukces” – ul. Mickiewicza 24
Kultura
W październiku 2008 otwarto Centrum Kultury i Spotkań Europejskich, które organizuje różne imprezy kulturalne, np.: koncerty, przedstawienia teatralne. W CKiSE działają różne grupy artystyczne, m.in. Teatr Lalek Marko, Białogardzki Chór Kameralny Bel Canto i teatr Róż.
W Białogardzie co roku odbywają się Międzynarodowe Dni Kultury Chrześcijańskiej.
Od roku 1969, rokrocznie w czerwcu, na przemian w Świdwinie i Białogardzie, odbywa się impreza rozrywkowa nawiązująca do wojny o krowę z 1469 roku.
Corocznie w lipcu lub sierpniu organizowane są Dni Białogardu – trwająca 2–3 dni impreza kulturalna, w czasie której występują polscy i zagraniczni artyści.
W kompleksie rekreacyjno-wypoczynkowym istnieje stosunkowo niedawno odnowiony stadion oraz klub sportowy z wieloma sekcjami. W lecie działają baseny miejskie.
Atletyczny klub sportowy sekcja zapasy „AKS Białogard”
Białogard ma status gminy miejskiej, miasto posiada 168 ulic. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej Białogardu 21 radnych[50]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedziba władz miasta znajduje się przy ul. 1 Maja.
Białogard jest członkiem Związku Miast Polskich i Nowej Hanzy. W 2005 miasto otrzymało Dyplom Europejski, a od 5 sierpnia 2007 posiada Flagę Europy[52].
↑Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-02](pol.).
↑Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-12].
↑Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka) [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-12-12](pol.).
↑Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.brak numeru strony
↑Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑Jarosław Kociuba: Pomorze – Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego. Szczecin: Walkowska Wydawnictwo, 2012, s. 538,539. ISBN 978-83-61805-49-6.
↑ abZwiadowcaZ.HistoriiZwiadowcaZ., Zakład produkcyjny 'Unitra-Eltra' - czyli historyczne miejsce które popada w ruinę (Galeria) [online], Zwiadowca Historii, 7 lutego 2019 [dostęp 2023-03-14](pol.).
↑Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej” IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, s. 384.
↑Tomasz Szulc, Krzysztof Nicpoń. Magazyny broni jądrowej na terytorium Polski. „Poligon”. 2007. Nr. 3. s. 62–77. ISSN 1895-3344.
↑Ostatnia jednostka opuściła miasto 24 czerwca 1992 roku.
↑MaciejM.CzulickiMaciejM., Wybrane aspekty pobytu Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1993 oraz wykorzystanie infrastruktury po jednostkach Armii Radzieckiej po 1993 r. [online] [dostęp 2023-03-14].
↑Rejestr zabytków nieruchomych woj. zachodniopomorskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 2. [dostęp 2013-03-25].
↑Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie.
↑Stan w dniu 30 VI 2009 r.. „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym”, 2009-11. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1734-6118.brak numeru strony
↑ abBiałogard w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12](pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 maja 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. nr 99, poz. 570).
↑Struktura bezrobocia w gminach 2012. Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie, 2012-11-05. [dostęp 2013-02-10].
↑Działalność informacyjno-szkoleniowa » Analizy budżetów jednostek samorządu terytorialnego » Archiwum » 2016 r. » Analizy budżetów JST » Wykonanie budżetów jst IV kwartał 2016 r. /Tabele: 5, 6, 7. Regionalna Izba Obrachunkowa w Szczecinie. [dostęp 2017-08-19].
↑Zakład Przemysłu Drzewnego Białogard. KPPD-Szczecinek SA. [dostęp 2013-02-09].
↑Zakłady. Rolimpex Nasiona SA. [dostęp 2013-02-09].
↑Przedsiębiorstwo Zbożowo-Młynarskie PZZ w Białogardzie. Starostwo Powiatowe w Białogardzie. [dostęp 2013-02-10].
↑Oddziały. Szpital Powiatowy w Białogardzie. [dostęp 2013-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-11)].
↑Sesja RM: Obwodnica Białogardu - Informacje - Miasto Białogard [online], bialogard.info [dostęp 2023-03-25].
↑Aktualności. nak.org.pl. [dostęp 2022-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-11-27].
↑Paweł Lipianin. Stacja Białogard. „Wędrówka”, s. 18, 19, styczeń-luty 2007. Na Straży. ISSN 1734-7726.
↑Zarządzenie Nr 69/2014 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 4 marca 2014 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014 r., poz. 1084).
↑Sąd Rejonowy w Białogardzie. Oddział Informatyczny Sądu Okręgowego w Koszalinie. [dostęp 2009-02-21].
↑Flaga Europy. UM w Białogardzie. [dostęp 2009-02-17].
↑Współpraca międzynarodowa. UM w Białogardzie. [dostęp 2009-02-13]. (pol.).
Linki zewnętrzne
Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Białogard
Historia Żydów w Białogardzie na portalu Wirtualny Sztetl
Białogard w starej fotografii. dawniej.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-29)].