Bank Polski SA
Ilustracja
Budynek Banku Państwa, późniejsza siedziba Banku Polskiego, ok. 1914
Forma prawna

spółka akcyjna

Data założenia

15 kwietnia 1924

Państwo

 Polska

Siedziba

Warszawa

Prezes

Stanisław Karpiński

Rodzaj banku

bank uniwersalny

Kapitał własny

100 mln zł (w chwili założenia)

Awers banknotu o nominale 50 złotych z 1 września 1929 roku, wyemitownego przez Bank Polski

Bank Polski Spółka Akcyjnabank prywatny z prawem emisji z siedzibą w Warszawie, założony 15 kwietnia 1924[1] (a faktycznie działający od 28 kwietnia 1924[2]), na mocy ustawy o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej[3], w formie spółki akcyjnej z kapitałem 100 mln zł. Później kapitał podniesiono do 150 mln[4], podzielonych na 1,5 mln akcji po 100 zł każda.

Siedziba banku mieściła się w budynku dawnego rosyjskiego Banku Państwa przy ul. Bielańskiej 10.

Opis

Głównymi zadaniami Banku Polskiego S.A. były: emisja pieniądza, regulowanie obiegu pieniężnego i ułatwianie kredytu. Powołanie Banku było jednym z etapów reformy pieniądza Władysława Grabskiego. Ponieważ Bank był spółką akcyjną prawa handlowego, której akcje nabyli w drodze emisji publicznej zwykli obywatele, był w dużej mierze niezależny od rządu, ale realizował jego politykę pieniężną.

Władzami banku byli[5]:

Prezesi Banku Polskiego[1]:

  1. Stanisław Karpiński (1924–1929)
  2. Władysław Wróblewski (1929–1936)
  3. Adam Koc (1936)
  4. Władysław Byrka (1936–1941)
  5. Bohdan Winiarski (1941–1946)
  6. Edward Drożniak (1946–)

W latach 1926 i 1927 rząd zrzekł się ostatecznie prawa do emisji waluty polskiej na rzecz Banku Polskiego S.A., potwierdził jego niezależność od rządu i powołał stanowisko zagranicznego doradcy członka Rady Banku[6]. Stanowisko to objął Charles Dewey, były zastępca sekretarza skarbu Stanów Zjednoczonych.

Bank miał monopol państwowy na emisję banknotów do 31 grudnia 1944 (przedłużony w 1939 r. do 31 grudnia 1954[7]). Co najmniej 30% pieniądza miało mieć pokrycie w złocie (w mniejszej ilości w srebrze) i dewizach[1], po reformie z 1927 roku zwiększono ten próg do 40%[8]. Dywidenda wypłacana akcjonariuszom nie mogła przekraczać 8%. Gdy zysk wynosił od 8 do 12%, to połowa przypadała Skarbowi Państwa, a druga połowa akcjonariuszom jako superdywidenda. Powyżej 12% państwo pobierało 2/3.

Likwidacja banku, wygaśnięcie przywileju lub dalsze prowadzenie banku jako zwykłego banku wymagały 2/3 głosów Walnego Zgromadzenia.

We wrześniu 1939 roku Ignacy Matuszewski i Henryk Floyar-Rajchman w dramatycznych okolicznościach[9] ewakuowali poprzez Rumunię, Turcję i Syrię cały zapas złota i dewiz Banku Polskiego na terytorium Francji[10].

Siedzibą Banku Polskiego od 19 września 1939 roku był Paryż, a od 1 lipca 1940 r. – Londyn[1], skąd w roku 1946, decyzją zarządu pod przewodnictwem Bohdana Winiarskiego, Bank Polski przeniósł siedzibę władz do Warszawy. Do kraju przeniesiono także zapas złota z depozytów Banku w bankach brytyjskich, francuskich i amerykańskich, jak również wydrukowane w Wielkiej Brytanii banknoty, przeznaczone do obiegu w Polsce. Nie zostały jednak one dopuszczone do obiegu, ponieważ Rząd Tymczasowy (sukcesor PKWN) powołał 2 lutego 1945 roku Narodowy Bank Polski, odbierając BP prawo emisji[11]. Z tego powodu BP wszedł 1951 r. w okres likwidacji zakończony w 1952 roku[1].

Zapas złota – majątek – będący pokryciem banknotów Banku Polskiego został rozdysponowany przez władze komunistyczne na wydatki budżetowe w latach 1946–1958, w tym częściowo został przeznaczony na odszkodowania dla wywłaszczonych w wyniku ustawy o nacjonalizacji przemysłu obywateli państw obcych (poprzez przekazanie stosownych kaucji rządom USA, Wielkiej Brytanii i Francji w konsekwencji stosownych umów kompensacyjnych (clearingowych), gdzie rządy tych krajów przejęły zobowiązania wobec swych obywateli z tytułu majątku pozostawionego (i wywłaszczonego) na terenie Polski)[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e Cecylia Leszczyńska: Zarys historii polskiej bankowości centralnej. Warszawa: NBP Departament Edukacji i Wydawnictw, 2010, s. 18–37. ISBN 978-83-901094-5-9. [dostęp 2013-09-29].
  2. Obwieszczenie Ministra Skarbu z dnia 15 kwietnia 1924 r. w przedmiocie rozpoczęcia czynności przez Bank Polski (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 360).
  3. Ustawa z dnia 11 stycznia 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej (Dz.U. z 1924 r. nr 4, poz. 28).
  4. Obwieszczenie Ministra Skarbu z dnia 28 listopada 1927 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu statutu Banku Polskiego (Dz.U. z 1927 r. nr 113, poz. 966).
  5. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycznia 1924 r. w przedmiocie ustanowienia statutu dla banku emisyjnego (Dz.U. z 1924 r. nr 8, poz. 75).
  6. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 października 1927 r. o planie stabilizacyjnym i zaciągnięciu pożyczki zagranicznej (Dz.U. z 1927 r. nr 88, poz. 789).
  7. Ustawa z dnia 24 marca 1939 r. o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 142).
  8. Plan stabilizacyjny rządu Rzeczypospolitej Polskiej, załącznik do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 października 1927 r. o planie stabilizacyjnym i zaciągnięciu pożyczki zagranicznej (Dz.U. z 1927 r. nr 88, poz. 789).
  9. Michał Sokolnicki „Dziennik ankarski” Londyn 1965.
  10. W. Bartold, Historia polskiego złota, wyborcza.biz, 19.08.2011. wiadomosci.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-26)]..
  11. Dekret z dnia 15 stycznia 1945 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 1945 r. nr 4, poz. 14).
  12. A. Dryszel: Polska już zapłaciła. Przegląd. [dostęp 2014-08-04].

Linki zewnętrzne

  • Krzysztof Kopeć, Uratować złoto

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się