Arnika (ArnicaL.) – rodzaj roślin należących do rodziny astrowatych. Należy do niego 31 gatunków roślin[4]. Przedstawiciele tego rodzaju występują głównie na terenie Ameryki Północnej, tylko dwa gatunki pochodzą z Eurazji (A. montana, A. angustifolia)[5]. Rośliny te rosną głównie w górach[6], sięgają także strefy arktycznej na północy[4][7]. We florze Polski występuje tylko jeden gatunek – arnika górskaArnica montana[8].
Morfologia
Pokrój
Byliny osiągające od kilku cm do ok. 1 m wysokości, z relatywnie cienkim i długim kłączem, z łodygami prosto wzniesionymi, pojedynczymi lub rozgałęziającymi się, u dołu często drewniejącymi[6]. Często tworzą kępy[7].
Ulistnienie naprzeciwległe, czasem z liśćmi skupionymi w rozetę przyziemną[7][6], czasem górne liście skrętoległe i zredukowane[6]. Blaszki całobrzegie lub ząbkowane, siedzące lub ogonkowe, sercowate, jajowate, eliptyczne do równowąskich, nagie lub owłosione, w tym także czasem szorstko albo gruczołowato[6].
Zebrane w koszyczki powstające pojedynczo na szczytach łodyg, ew. tworzące luźne kwiatostany złożone w formie podbaldachów lub baldachogrona. Okrywy dzwonkowate, półkuliste lub stożkowate, zwykle o średnicy od 6 do 20 mm. Listki okrywy wyrastają zwykle w dwóch rzędach, rzadziej w jednym. Dno koszyczka jest wypukłe,gładkie lub dołeczkowane, bez plewinek. Brzeżnych kwiatów języczkowych czasem brak, zazwyczaj jest ich od 5 do 22. Kwiaty te są słupkowe i płodne, ich korony są żółte do pomarańczowych. Kwiatów rurkowatych wewnątrz koszyczka jest od 10 do 120 i zwykle są one obupłciowe i płodne (rzadko funkcjonalnie tylko męskie). Ich korony są żółte, czasem kremowe, zakończone są 5 trójkątnymi łatkami[6].
Szare, brązowe do czarnych niełupki o kształcie stożkowatym, wrzecionowatym lub jajowato-walcowatym, gładkie lub owłosione, w tym też czasem gruczołowato, z trwałym puchem kielichowym tworzonym przez 10–50 białych lub słomiastych pierzastych lub ząbkowanych włosków[6].
Niektóre gatunki mają własności lecznicze. Surowcem zielarskim są np. kwiatostany arniki górskiej. Stosowane zewnętrznie w stanach zapalnych lub wewnętrznie, ponieważ działają wzmacniająco na naczynia krwionośne[12]. Zawiera m.in. flawonoidy, olejek eteryczny i triterpeny. Równie wartościowego surowca dostarcza arnika Chamissa[11].
Roślina ozdobna
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, w tym arnika górska.
Uprawa
W Polsce gatunki ozdobne uprawia się rzadko, gdyż w naszym klimacie późnym latem rośliny często ulegają gniciu z powodu nadmiernej wilgotności[5].
Arniki wymagają stanowiska w pełnym słońcu oraz wilgotnej, żyznej i przepuszczalnej gleby. Rozmnaża się je przez podział lub z nasion.
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdArnica L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-22].
↑ abGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
↑ abcdefgSteven J.S.J.WolfSteven J.S.J., Arnica Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-07-28].
↑ abcRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 360. ISBN 0-333-74890-5.
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 36, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Genus Arnica L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
↑ abLudmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.brak strony w książce
↑ abAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 40-41. ISBN 83-214-1305-6.
↑Arnika: właściwości lecznicze – Leki Natury [online], www.lekinatury.pl [dostęp 2017-09-27].