Ścierwnik
Neophron percnopterus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Ścierwnik na cmentarzysku krów, sfotografowany w Indiach
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

orłosępy

Plemię

Gypaetini

Rodzaj

Neophron[2]
Savigny, 1809[3]

Gatunek

ścierwnik

Synonimy

Rodzaju:

Gatunku:

  • Vultur Perenopterus Linnaeus, 1758[6]
  • Vultur ginginianus Latham, 1790[7]
  • Abernius albus C.T. Wood, 1835[5]
Podgatunki
  • N. p. ginginianus (Latham, 1790)
  • N. p. majorensis Donázar, Palacios, Gangoso, Ceballos, González & Hiraldo, 2002[8]
  • N. p. percnopterus Linnaeus, 1758
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Przybliżony zasięg występowania:

     całoroczny

     obszar lęgowy

Ścierwnik[10], ścierwnik biały[11], białosęp[12] (Neophron percnopterus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Neophron[10][13]. Występuje w Afryce oraz od południowej Europy po środkową i południową Azję. Jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Ścierwnik zamieszkuje w zależności od podgatunku[13][14]:

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, nadając mu nazwę Vultur Perenopterus[6]. Jako miejsce typowe wskazał Egipt[6].

Etymologia

  • Neophron: w mitologii greckiej Neophron był synem Timandry zazdrosnym o jej romans z Aegypiusem. Neophron z kolei uwiódł matkę Aegypiusa, Bulis, a następnie go oszukał, sprawiając że dzielił łoże z własną matką. W następstwie późniejszych wypadków Neophron i Aegypius zostali zamienieni w sępy, Bulis w czaplę, a Timandra w jastrzębia lub małego ptaka[19].
  • Percnopterus, percnopterus (perenopterus (pisownia oryginalna)): łac. percnopterus „sęp”, od gr. περκνοπτερος perknopteros „sęp”, od περκνος perknos „ciemny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”[20].
  • Abernius: niem. abernten „zbierać plony”; Wood w swoim tekście podał niemiecką nazwę „Gemeine Aberne” oznaczającą „zbieracz brudu”[21].
  • ginginianus: Gingi, Wybrzeże Koromandelskie (tj. Gingee, Tamilnadu), Indie[22].
  • albus: łac. albus „biały, martwy biały” (por. candidus „lśniący biały”)[23].
  • majorensis: Majorata, starożytna nazwa Fuerteventury, od nazwy „Majos” – plemienia Guanczów, które zamieszkiwało tę wyspę[24].

Morfologia

Długość ciała ok. 54–70 cm, rozpiętość skrzydeł 146–175 cm; masa ciała 1600–2400 g[14]. Samica jest niewiele większa od samca, ale może być cięższa o 10–15%[14].

Dorosłe osobniki brudnobiałe z czarnymi lotkami. Przód głowy i wole nagie, skóra żółta. Dziób ciemny, nogi żółte. Młode całe brązowe. N. percnopterus ginginianus jest mniejszy i ma żółty dziób.

Ekologia

Biotop
Góry, tereny otwarte i osiedla ludzkie.
Gniazdo
Na półce skalnej, w załomach budynków (w tym egipskich piramid). Zwykle gnieździ się pojedynczo, jednak w sprzyjających warunkach buduje gniazda gęsto obok siebie. W połowie XIX w. w Stambule istniała kolonia, licząca 2000 gniazd[25].
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub maju (populacje europejskie).
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są przez okres około 42 dni.
Pisklęta
Opuszczają gniazdo po 70–90 dniach.
Pożywienie
Padlina i odchody zwierząt. Potrafi rozbijać strusie jaja, obrzucając je kamieniami.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2007 roku uznaje ścierwnika za gatunek zagrożony (EN – Endangered); wcześniej – od 1988 roku miał on status gatunku najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji wstępnie szacuje się na 12 400 – 36 000 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za silnie spadkowy[9].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[26].

Galeria zdjęć

Zobacz też

Przypisy

  1. Neophron percnopterus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Neophron, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-30] (ang.).
  3. M.J.C. Savigny: Système des oiseaux de l'Egypte et de la Syrie. W: France. Commission des sciences et arts d’Egypte: Description de l’Égypte, ou, Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française. T. 1: Historie Naturelle. Paris: Imprimerie impériale, 1809, s. 68, 75. (fr.).
  4. C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 69. (fr.).
  5. a b Ch.T. Wood: The ornithological guide: in which are discussed several interesting points in ornithology. London: Whittaker, 1835, s. 185. (ang.).
  6. a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 87. (łac.).
  7. J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae; complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 7. (łac.).
  8. a b J.A. Donázar, C.J. Palacios, L. Gangoso, O. Ceballos, M.J. González & F. Hiraldo. Conservation status and limiting factors in the endangered population of Egyptian vulture (Neophron percnopterus) in the Canary Islands. „Biological Conservation”. 107 (1), s. 89–97, 2002. DOI: 10.1016/S0006-3207(02)00049-6. (ang.). 
  9. a b BirdLife International, Neophron percnopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-02-17] (ang.).
  10. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypaetini Bonaparte, 1831 (Wersja: 2018-06-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-02].
  11. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać ścierwnik biały [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-02-17].
  12. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać białosęp [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2023-02-17].
  13. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
  14. a b c d Orta, J., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Egyptian Vulture (Neophron percnopterus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2013. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
  15. a b Volen Arkumarev, Mike McGrady, Ivaylo Angelov. A literature review of occurrence of Egyptian Vulture (Neophron percnopterus) resident in Africa. „Vulture News”. 77, 2019. DOI: 10.4314/vulnew.v77i1.1. (ang.). 
  16. B. Niedziński: Sęp egipski pierwszy raz od ponad 150 lat w Wielkiej Brytanii. [w:] Onet.pl [on-line]. Ringier Axel Springer Polska, 2021-06-16. [dostęp 2023-02-17].
  17. Krzysztof Grochal, Michał Polakowski. Ścierwnik NEOPHRON PERCNOPTERUS nowym gatunkiem na Nizinie Północnopodlaskiej. „Kulon”. 20, s. 124–127, 2015. (pol.). 
  18. a b Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016. 
  19. Jobling 2021 ↓, s. Neophron.
  20. Jobling 2021 ↓, s. Percnopterus.
  21. Jobling 2021 ↓, s. Abernius.
  22. Jobling 2021 ↓, s. gingensis / gingica / gingicus / ginginianus.
  23. Jobling 2021 ↓, s. albus.
  24. Jobling 2021 ↓, s. majorensis.
  25. Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 74.
  26. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

  • Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.
  • James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się