Łowiectwo – ogół zagadnień obejmujących zainteresowania myśliwych i łowczych. Pojęcie to obejmuje także myślistwo, ściśle związane z wykonywaniem polowania. Łowiectwo obejmuje wiele zagadnień, w tym gospodarkę łowiecką (zespół planowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie zwierzyną), ochronę środowiska naturalnego, a także strzelectwo myśliwskie, kynologię, trofeistykę, kulturę łowiecką (w tym etykę, tradycje, kult patronów), kolekcjonerstwo, wystawiennictwo łowieckie i wiele innych zagadnień. Bardzo ważną dziedziną łowiectwa jest gospodarka obejmująca między innymi regulację liczebności zwierzyny i selekcję poprzez polowania oparte na ścisłym planowaniu łowieckim (także w drodze odłowów zwierząt łownych (zwierzyny).

Ambona myśliwska, podstawowe urządzenie łowieckie do obserwacji i polowania

Historia łowiectwa w Polsce

Łowiectwo, niegdyś utożsamiane wyłącznie z łowami, sięga epoki człowieka pierwotnego, stanowiło przez wieki jedną z najważniejszych czynności egzystencjalnych ludzi pierwotnych. Wówczas zwierzyna wolno żyjąca nie była niczyją własnością. Polowanie, obok zbieractwa, rybołówstwa, były głównym źródłem zaspokojenia pożywienia (mięsa), skór i futer dostarczając materiałów na odzież, okrycie i ocieplenie budowli mieszkalnych (szałasów, grot skalnych), a także kości oraz rogów stosowanych jako broń i narzędzia.

Z upływem wieków na skutek zachodzących zmian cywilizacyjnych i społecznych, a zwłaszcza kurczenia powierzchni leśnych (trzebież puszcz), rozwoju rolnictwa, łowy przestały pełnić główną rolę w życiu człowieka. Z czasem stały się elementem rozrywki warstw uprzywilejowanych, a także pełniły ważną formę szkolenia i zaprawy młodych pokoleń i rycerstwa przed trudami wojen, okazją do wykazania się siłą, zręcznością i męstwem w bezpośrednich spotkaniach z dzikimi zwierzętami.

Poczynając od ok. X w. i kształtowania się polskiej państwowości, łowy objęte zostały prawodawstwem, stając się przywilejem ludzi dobrze urodzonych – władców, dostojników państwowych i duchowieństwa. Były również źródłem zaopatrzenia wojsk podczas wypraw wojennych. Prawo do łowów objęte monopolem panującego (tzw. łowieckim regale) i wynikającymi z niego licznymi ograniczeniami miało na celu zabezpieczenie możliwości polowania uprzywilejowanym jednostkom i grupom społecznym. Na mocy regale władcy posiadali nieograniczone prawo do łowów. Głównym przywilejem władców były „łowy wielkie” (venatio magna) czyli polowania na „grubego zwierza” (tura, żubra, niedźwiedzia, jelenia i dzika), oraz bobry, natomiast „łowy małe” (venatio parva), czyli polowania na „drobnego zwierza” (ptactwo, lisy, sarny, zające) mogli uprawiać także poddani.

Liczne nadania ziemskie duchowieństwu i rycerstwu, często połączone z przywilejem łowów na otrzymanym ziemiach, spowodowały stopniowy zanik regale łowieckiego. Do najstarszych i najważniejszych przejawów prawa łowieckiego należy ustawa o łowach ogłoszona w 1420 roku w Krakowie z rozkazu króla Władysława Jagiełły. W XV w., przywilej łowów, obok władców i przedstawicieli rodziny królewskiej, wszedł do prawa rycerskiego i był ściśle powiązany z własnością ziemską. Wtedy właśnie wydawane są pierwsze przepisy wykazujące troskę właściciela o zachowanie zwierzostanów, zwłaszcza zwierzyny grubej. Przykładem jest wprowadzenie ochrona tura. Król Zygmunta III w 1597 roku ogłosił edykt zakazujący poddanym z okolic Jaktorowa użytkowania łąk, po to, aby: „turowie, zwierz nasz mieli swe dawne stanowiska”[1].

Szlachta polska posiadała nieograniczone prawo do myślistwa[2].

Wyłączność polowania możnowładców ziemskich obwarowana była licznymi, niejednokrotnie bardzo surowymi przepisami. Według postanowień Statutu I Litewskiego z 1529 roku, pojmanie człowieka na polowaniu w cudzej puszczy z urzędu kończyło się skazaniem na śmierć: „a jeśliby strzelca pojmano nad zwierzem ubitym w cudzej puszczy, wtedy ma wiedzion być do urzędu, a z urzędu ma być na śmierć skazan jako inni złodzieje”. W wieku XVI, tj. w okresie rozkwitu ustawodawstwa łowieckiego kary te złagodzono, lecz w dalszym ciągu były one surowe. Dziesiąty rozdział III Statutu Litewskiego (1588) o tytule O Puszczą, o Łowy, o Drzewo Bartne, o Jeziora i Sianożęci liczył 18 artykułów. W 1775 roku wydano ustawę łowiecką, która była ostatnim takim aktem prawnym wydanym w Polsce przedrozbiorowej[3]. Ponawiała ona pod utratą psów, strzelby, y narzędzia do polowania zarzytych oraz karą grzywny zakaz polowania na cudzych gruntach, zakreślając czas łowów od 24 sierpnia do 1 maja. Zakazy te nie dotyczyły polowań na niektóre ptaki, które organizować można było przez cały rok, także na cudzych gruntach, oraz prawa dziedziców do łowów na własnym gruncie, którzy cieszyli się w tym zakresie pełną swobodą. Zachowano wyłączność polowania królewskiego w promieniu 3-milowym (około 21 km) od Warszawy.

W okresie rozbiorów, w różnych zaborach, obowiązywały prawa łowieckie państw rozbiorowych. W tym okresie na terenach zajętych przez zaborców tworzono organizacje łowieckie, często ideowe o charakterze towarzyskim i patriotycznym. Po odzyskaniu niepodległości ważnym wydarzeniem w historii polskiego łowiectwa było zjednoczenie licznych organizacji łowieckich działających na ziemiach polskich i utworzenie Polskiego Związku Łowieckiego (PZŁ).

W 1927 roku, mocą rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej unormowano ponownie sprawy łowieckie w Polsce okresu międzywojennego. Zawarte tam przepisy nadal wiązały prawo polowań z własnością gruntu[4]. Polskiemu Związkowi Łowieckiemu powierzono nadzór nad działalnością łowiecką w kraju.

Po wojnie, w 1945 roku reaktywowano PZŁ. Od 1952 roku obowiązywał dekret Prezydenta RP „o prawie łowieckim”, na mocy którego do zadań PZŁ należała „troska o rozwój łowiectwa i współdziałanie z organami Państwa w zakresie wykonywania ustawodawstwa łowieckiego”. Dekret postanawiał między innymi o własności zwierzyny przez skarb państwa, likwidował uzależnienie prawa do polowania od własności gruntu i znosił możliwość dzierżawy łowisk przez osoby prywatne. Dekret wprowadzał także „planowe gospodarowanie zwierzyną, zgodnie z potrzebami gospodarstwa narodowego i ochrony przyrody” oraz zasadę wydzierżawiania obwodów łowieckich. Polski Związek Łowiecki stał się zrzeszeniem osób uprawiających łowiectwo, któremu (bądź zrzeszeniom przez niego wskazanym) wydzierżawiano obwody łowieckie, z jednoczesnym dopuszczeniem wyłączenia obwodów z wydzierżawienia i przekazania ich na ośrodki ochrony zwierzyny[5]. Dekret uchyliła ustawa z 1959 powtarzając jego podstawowe założenia[6].

Współcześnie działalność łowiecką reguluje ustawa Prawo łowieckie z 13 października 1995 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1082), z aktami wykonawczymi, a także statut Polskiego Związku Łowieckiego uchwalany przez Krajowy Zjazd Delegatów PZŁ oraz uchwały i zarządzenia wewnątrzorganizacyjne. Prawodawstwo łowieckie określa gatunki zwierząt łownych, terminy i metody polowań. W myśl ustawy, łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Zwierzyna w stanie wolnym stanowi własność państwa, a jego podstawę gospodarki łowieckiej stanowią wieloletnie i roczne plany hodowlane.

Łowiectwo we współczesnej Polsce

Do głównych celów łowiectwa należy ochrona i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych, a także kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny. Do ważnych celów należy uzyskiwanie możliwie wysokiej kondycji osobniczej i jakości trofeów oraz właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego. Współczesna działalność myśliwych czerpie ze zdobyczy naukowych, służy zachowaniu bioróżnorodności i ochronie przyrody. Polscy myśliwi mają udział w wielu ważnych przedsięwzięciach związanych z ochroną przyrody i środowiska naturalnego, w tym restytucji zagrożonych gatunków zwierząt takich jak: żubr, łoś, bóbr i sokół wędrowny.

Łowiectwo obok gospodarki łowieckiej obejmuje wiele zagadnień, do których zalicza się między innymi: strzelectwo, kynologię, sokolnictwo, trofeistykę, kolekcjonerstwo i wystawiennictwo. Do bardzo ważnych elementów łowiectwa należy krzewienie kultury, w tym pielęgnowanie tradycji, zwyczajów, propagowanie zasad etyki wśród myśliwych oraz kultu patronów myśliwych. Łowiectwo w życiu współczesnych myśliwych, obok funkcji gospodarczych, pełni ważną rolę w spełnianiu potrzeb społecznych w zakresie uprawiania myślistwa. Współczesne łowiectwo nawiązuje do staropolskich tradycji, zwyczajów, języka i dawnych wzorów moralno-etycznych.

Do funkcji gospodarczych łowiectwa zalicza się pozyskiwanie dziczyzny.

Biologia i ekologia zwierząt łownych

Zwierzęta łowne (zwierzyna) dzieli się na dwie zasadnicze grupy[7]:

W grupie zwierzyny drobnej wyróżniamy dodatkowo drapieżniki, do których zaliczamy następujące gatunki: lisy, jenoty, borsuki, kuny leśne, kuny domowe, norki amerykańskie, tchórze zwyczajne i szopy pracze.

Ochrona gatunkowa zwierząt

 Osobny artykuł: Gatunkowa ochrona zwierząt.

Hodowla zwierząt łownych

Gospodarstwo łowieckie jest częścią gospodarstwa leśnego lub też rolnego i jest ich uboczną produkcją, a więc hodowla zwierząt łownych musi być realizowana w ten sposób, aby nie utrudniać i nie zmniejszać produkcji głównej. W zależności od charakteru i rodzaju zagospodarowywanego terenu łowieckiego zwanego obwodem łowieckim lub też łowiskiem, zaplanować i realizować należy nie tylko ochronę zwierząt łownych, a więc osiągnięcia na jednostce powierzchni określonej liczby (pogłowia) zwierząt łownych, ale przede wszystkim dążyć musimy do ochrony środowiska (biotopu) w jakim zwierzyna ta bytuje. Poza głównym celem jakim jest hodowla zwierzyny, istnieją nie mniej ważne cele poboczne jak niematerialne korzyści z prawidłowo zagospodarowanego i zdrowego środowiska naturalnego w postaci doznań estetycznych i duchowych, a także kultywowania tradycji i zwyczajów myśliwskich.

Pozyskiwanie zwierząt łownych

Zgodnie i według prawa łowieckiego pozyskanie zwierząt łownych to „polowanie”, poprzez które rozumie się: tropienie, ściganie, strzelanie oraz odławianie dozwolonymi metodami, żywej zwierzyny celem wejścia w jej posiadanie. A więc zgodnie i według prawa łowieckiego wszelkie legalne pozyskanie zwierzyny jest polowaniem. Zwykle polowanie kojarzymy przede wszystkim ze strzelaniem, a pozyskiwanie zwierzyny żywej z odłowami.

Końcowym efektem racjonalnej hodowli zwierzyny grubej i drobnej jest uzyskanie zdrowych i dobrze rozwiniętych zwierząt o optymalnym ciężarze tuszy i najokazalszych trofeach.

Zabiegiem zmierzającym do osiągnięcia powyższego celu jest przeprowadzanie odstrzałów hodowlanych, mających na celu przede wszystkim usunięciem z łowiska:

  • zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli (sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie),
  • zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie celem dostosowania jej pogłowia do realnej pojemności łowiska, jego możliwości pokarmowych i utrzymania właściwego stosunku płci.

Odstrzały hodowlane można podzielić na następujące rodzaje:

  • odstrzały sanitarne,
  • odstrzały redukcyjne,
  • odstrzały selekcyjne.

Zgodnie z prawem łowieckim polować wolno wyłącznie na terenach obwodów łowieckich, a więc polowanie na terenach nie wchodzących w skład obwodów łowieckich jest zabronione i może odbywać się tylko na podstawie specjalnego zezwolenia ministra rolnictwa i leśnictwa. Polowanie w obwodzie łowieckim może być wykonywane na podstawie zatwierdzonego planu hodowlano–łowieckiego. Częścią składową takiego planu jest m.in. plan odstrzału zwierzyny.

Polowania dzielą się na:

  • polowanie indywidualne, gdzie rozróżniamy polowania:
    • polowanie na deptaka bez lub z psem myśliwskim,
    • polowanie na czatach,
    • polowanie z podchodu,
    • polowanie z podjazdu,
    • polowanie po tropie,
    • polowanie na wabia,
  • polowanie zbiorowe, które dzielą się na:
    • polowanie polne,
    • polowanie wodne,
    • polowanie leśne na zwierzynę drobną,
    • polowanie leśne na zwierzynę grubą,
    • polowanie na dziki z psami
  • sokolnictwo, czyli polowanie z ptakami łowczymi.

Broń i akcesoria myśliwskie

Broń myśliwską dzielimy na[potrzebny przypis]:

  1. śrutową:
  • dubeltówka – broń o dwu gładkich lufach ułożonych poziomo
  • bok (nadlufka) – broń o dwu gładkich lufach ułożonych pionowo
  • powtarzalną – jednolufowa, tzw. pump action
  • samopowtarzalną – jednolufowa tzw. automat śrutowy
  1. kulową:
  • sztucer jednolufowy – łamany, powtarzalny (repetier), samopowtarzalny
  • sztucer dwulufowy – górski (dwie lufy w różnych kalibrach), ekspress (dwie lufy w tym samym kalibrze)
  1. kombinowaną:
  • kniejówka – jedna lufa gładka i jedna gwintowana ułożona poziomo lub pionowo, w przypadku ułożenia pionowego lufa kulowa może być lufą górną lub dolną
  • dryling (trójlufka) – broń o trzech lufach, dwu gładkich i jednej gwintowanej lub odwrotnie (ekspress dryling)
  • firling (czworak) – broń o czterech lufach

Akcesoria myśliwskie potrzebne na polowaniu to między innymi luneta na broni, lornetka, nóż myśliwski.

Psy myśliwskie

 Osobny artykuł: Pies myśliwski.

Pies od pradziejów był towarzyszem i pomocnikiem pierwotnego łowcy w jego polowaniach na zwierzynę. Poprzez świadomy dobór genetyczny, człowiek wykorzystując wrodzone pasje łowieckie psa, wyselekcjonował i wyhodował różne rasy tzw. psów użytkowych w tym wyspecjalizowanych do polowania.

Za psy myśliwskie uznawane są:

Prawo łowieckie w Polsce

Prawo łowieckie to zbiór aktów prawnych regulujących szeroko pojęte łowiectwo, a więc samo polowanie i zasady jego wykonywania, gospodarkę łowiecką, ochronę przyrody i ochronę zwierząt, broń i amunicję myśliwską.

Podstawowy akt prawny

Podstawowym aktem prawnym jest ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. z 2023 r. poz. 1082), regulująca zagadnienia związane z łowiectwem, gospodarką łowiecką, funkcjonowaniem Polskiego Związku Łowieckiego oraz kół łowieckich, strażą łowiecką, wykonywaniem polowania (potocznie polowaniem), szkodami łowieckimi oraz przepisami karnymi związanymi bezpośrednio z łowiectwem.

Dodatkowe akty prawne

Zagadnienia związane z łowiectwem poza ustawą Prawo łowieckie regulowane są również poprzez szereg dodatkowych dokumentów prawnych takich jak:

Do poszczególnych ustaw wydawane są szczegółowe rozporządzenia.

Szkody łowieckie i odszkodowania

 Osobny artykuł: Szkody łowieckie.

Szkody łowieckie to zniszczenia w uprawach i płodach rolnych, które powoduje zwierzyna łowna. Odpowiedzialność za takie szkody ponosi zarządca lub dzierżawca obwodu łowieckiego (koło łowieckie) lub Skarb Państwa.

Etyka łowiecka

 Osobny artykuł: Etyka łowiecka.

Etyka łowiecka stanowi zbiór zasad moralnych (kodeks etyczny), zawierający wzorce postępowania wobec: zwierzyny, myśliwych, pomocników, psa myśliwskiego, ptaka łowczego, środowiska naturalnego, organizacji łowieckiej oraz społeczeństwa. Obecnie jest nie tylko nakazem moralnym, ale również nakazem wynikającym z prawodawstwa.

Przypisy

  1. Ginące zwierzęta: tur. michalak.biz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Ad famam Regni. Prawna ochrona przyrody w Królestwie Polskim od średniowiecza po wiek XVIII Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana przez Michała Balińskiego i Tymoteusz Lipińskiego 1843, s. 584n.
  2. Henryk Wisner, Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, t.1, Warszawa 2002, s. 49.
  3. Volumina legum t. 7 s. 114 Zabronienie polowania na cudzych gruntach, Historia łowiectwa w Polsce
  4. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 3 grudnia 1927 r. o prawie łowieckim (Dz.U. z 1927 r. nr 110, poz. 934)
  5. Dekret z 29 października 1952 r. o prawie łowieckim (Dz.U. z 1952 r. nr 44, poz. 300)
  6. Ustawa z 17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim (Dz.U. z 1959 r. nr 36, poz. 226)
  7. Dz.U. z 2005 r. nr 45, poz. 433

Linki zewnętrzne

  • Prawo łowieckie na witrynie PZŁ. pzlow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-23)].
  • Zasady etyki łowieckiej na witrynie PZŁ. pzlow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  • Przestępstwa kłusownictwa w kodeksach karnych w Polsce, Czechosłowacji, Czechach i Słowacji. lazarski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-07)].

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się